تامین مالی پروژه و یا توسعه کسب و کار یکی از مهم ترین مسائلی است که صاحبان کسب و کار و شرکتهای بزرگ و کوچک بسیار با آن سروکار دارند. تا چندی پیش تامین مالی طرح‌ها و پروژه‌ها تنها برای شرکتها و موسسات بزرگ میسر بود و کسب و کارهای کوچک و متوسط (SME) تنها از طریق دریافت وام بانکی یا سرمایه گذار جدید می‌توانستند برای جمع آوری وجوه مورد نیاز خود اقدام کنند که در بسیاری مواقع با مشکلات زیادی مواجه بودند. خوشبختانه این رویه چند سالی است دچار تحول بزرگی شده است و تامین مالی برای این دسته از بنگاه‌های اقتصادی و حتی استارتاپ‌ها در مدت زمانی بسیار کم میسر شده است.    

تامین مالی جمعی (کراد فاندینگ) روشی نوین در حوزه تامین مالی است که در جهان بسیار مورد توجه کسب و کارها و همچنین سرمایه گذاران قرار گرفته و مدتی است در ایران نیز رونق پیدا کرده. تامین مالی جمعی که شاید با اصطلاح «سرمایه گذاری جمعی» نیز شناخته شود روشی است که با مشارکت تعداد زیادی سرمایه گذار، تمام یا بخشی از سرمایه مورد نیاز یک طرح، پروژه یا یک فعالیت مشخص جمع آوری می‌شود و در اختیار متقاضی تامین مالی قرار می‌گیرد. در این مقاله به طور مفصل به توضیح تامین مالی جمعی (کراد فاندینگ) می‌پردازیم، مزایا و معایب آن را با دیگر سرمایه گذاری‌ها مقایسه می‌کنیم و مسیر درخواست تامین مالی با این روش را برای متقاضیان شرح خواهیم داد.

تامین مالی جمعی چیست؟

تامین مالی جمعی که ترجمه فارسی Crowdfunding است و ممکن است در برخی منابع نیز سرمایه گذاری جمعی نامیده شود، به تامین وجوه نقدی مورد نیاز یک کسب و کار و یا موسسه برای شروع یا ادامه یک فعالیت، پروژه و یک طرح گفته می‌شود. همانطور که از نام آن پیداست کراد فاندینگ (Crowdfunding) از ترکیب دو واژه Crowd به معنی جمع و جمعیت و همچنین funding به معنی تامین مالی تشکیل شده است. این نکته خود نشان می‌دهد که سرمایه مورد نیاز متقاضیان این روش تامین مالی، از تعداد بسیار زیادی از سرمایه گذاران جمع آوری می‌شود و در ازای آن سود نقدی، سهام یا هر نوع پاداش دیگری دریافت می‌کنند.

لازم به ذکر است که تامین مالی جمعی تنها به حوزه فعالیت های اقتصادی محدود نمی‌شود و فعالیت‌های نیکوکارانه و خیرخواهانه نیز از این طریق می‌توانند تامین مالی شوند. بنابراین می‌توان گفت علاوه بر کسب و کارهای کوچک و متوسط (SME)، استارتاپ‌ها، طرح‌ها دانش بنیان، طرح‌های حوزه زیست فناوری، نانو، فناوری مالی، اینترنت اشیاء، سخت افزار، بازی و سرگرمی، محتوا، آموزش، خدمات کسب و کار، خدمات شهری، گردشگری، محیط زیست، پزشکی و سلامت نیز می‌توانند از طریق پلتفرم‌ تامین مالی جمعی دارای مجوز از سازمان بورس (سکوها) تامین مالی شوند. در بخش های بعد توضیح خواهیم داد که پلتفرم تامین مالی جمعی چیست؟ متقاضیان تامین مالی چگونه می‌توانند از طریق آن سرمایه مورد نیاز خود را جمع آوری کنند و همچنین سرمایه گذاران از چه طریق می‌توانند در طرح‌های سرمایه گذاری مشارکت داشته باشند؟

توجه داشته باشید که تامین مالی جمعی یکی از روش‌های تامین مالی مبتنی بر مشارکت است و فرد نقش مشارکت کننده در تامین نقدینگی پروژه یا طرحی مشخص را دارد و بنابراین در سود و زیان آن طرح شریک خواهد بود. از این مطلب برداشت می‌شود که اینگونه طرح ها ریسک بیشتری دارند بنابراین بازدهی مورد انتظار بالاتری نیز به سرمایه گذاران پیشنهاد می‌دهند. با این حال نهادهای مالی واسط که آن را عامل تامین مالی می‌نامند و تمامی فرآیند کراد فاندینگ بواسطه آن‌ها صورت می‌گیرد، با دریافت وثائق که می‌تواند ضمانت نامه های معتبر بانکی باشد، ریسک سرمایه گذاری را به حداقل ممکن می‌رساند تا سرمایه گذاران از بازگشت اصل و سود سرمایه خود اطمینان داشته باشند.

در اپیزود صد و بیستم از پادکست کاریزما مصاحبه‌ای در خصوص کراد فاندینگ با آقای امیرحسین محرری، مدیرعامل شرکت مشاور سرمایه گذاری کاریزما داشته‌ایم که پیشنهاد می‌شود جهت آشنایی بهتر با تامین مالی جمعی یا کراد فاندینگ این مصاحبه را بشنوید.

تاریخچه تامین مالی جمعی

شاید بتوان گفت تامین مالی جمعی برای کسب و کارها به شکل امروزه آن را می‌شناسیم اولین بار در سال 2006 و توسط یک کارآفرین به نام مایکل سالیوان مطرح شد که از این روش برای تامین مالی شرکت خود استفاده کرد. پس از استقبالی که از این روش تامین سرمایه به خصوص پس از سال 2008 و در زمان رکود بزرگ اتفاق افتاد به تدریج در میان اقتصادهای دنیا نیز پذیرفته شد. این روش در کشور ما نیز مورد توجه قرار گرفته است و در سال 1397 دستورالعمل تامین مالی جمعی به تصویب شورای عالی بورس و اوراق بهادار رسید. همچنین در سال 1398 نیز دستورالعمل اجرایی نحوه انتقال گواهی شراکت در تامین مالی جمعی با پیشنهاد شرکت فرابورس ایران به تصویب هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید. برای مطالعه فایل PDF این دستورالعمل‌ها می‌توانید بر روی آن کلیک کنید و فایل را دریافت نمایید.

سازوکار تامین مالی جمعی چگونه است؟

پیش از اینکه سازوکار تامین مالی جمعی را شرح بدهیم لازم است که با چند اصطلاح مهم تامین مالی جمعی آشنا شوید که در کل فرآیند کراد فاندینگ بسیار با آن‌ها مواجه خواهید شد.

عامل: به شخص حقوقی گفته می‌شود که طبق الزامات دستورالعمل مذکور، اقدام به تامین مالی جمعی برای متقاضی می‌کند.

متقاضی: به شخص حقوقی گفته می‌شود که به منظور تامین منابع مالی برای طرح، پروژه یا فعالیت مشخص، به عامل مراجعه می‌کند.

طرح: به فعالیتی می‌گویند که متقاضی برای انجام آن، اقدام به تامین مالی جمعی می کند.

گواهی شراکت: ورقه بهاداری است که در تامین مالی جمعی به صورت الکترونیکی منتشر می شود و از ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار معاف است.

متقاضی تامین مالی جمعی

اگر متقاضی تامین مالی جمعی هستید در مرحله نخست می‌بایست به پلتفرم تامین مالی جمعی عامل مراجعه نمایید. دقت شود که مطابق دستورالعمل، متقاضی تنها می تواند شخص حقوقی باشد. پس از ایجاد حساب کاربری در پلتفرم، درخواست تامین مالی را ثبت و اطلاعات آن را تکمیل کنید. سپس عامل که خود نیز شخص حقوقی است، با کمک افراد خبره در حوزه مالی و اقتصاد، طرح مورد نظر را ارزیابی می کند و بررسی های کارشناسی دقیقی بر روی آن ها انجام می دهد تا مفاد قرارداد و نوع تضامین را مشخص کنند. در صورت تایید نهایی اقدامات لازم جهت دریافت تضامین و انعقاد قرارداد بین متقاضی و عامل صورت خواهد گرفت.

در مراحل بعد در شرکت فرابورس نماد مشخصی به آن تعلق خواهد گرفت و پس از اینکه متقاضی 10 درصد مبلغ سرمایه درخواستی را تامین و به حساب واریز نمود، طرح بر روی سکوی تامین مالی قرار خواهد گرفت و سرمایه گذاران می‌توانند در آن سرمایه گذاری کنند. در صورتیکه فرآیند جمع آوری وجوه موفقیت آمیز باشد پس از کسر کارمزد فرابورس و عامل، مابقی مبلغ به متقاضی پرداخت خواهد شد. همچنین سود دوره ای سرمایه گذاری در طرح نیز به تامین کنندگان منابع پرداخت خواهد شد.

در ادامه و تا زمان اتمام طرح نیز متقاضی گزارشات دوره ای و صورت های مالی را برای بررسی توسط عامل، تایید نهاد مالی و انتشار در سکو تهیه می کند. هدف از این کار نظارت بر حسن اجرای طرح و دریافت گزارشات برای سرمایه گذاران است. در انتهای طرح نیز تسویه نهایی با تامین کنندگان صورت می گیرد.

در صورتیکه متقاضی تامین مالی جمعی هستید کارشناسان ما می توانند شما را راهنمایی کنند.

سرمایه گذاری در طرح های تامین مالی جمعی

در صورتیکه به عنوان سرمایه گذار قصد ورود به کراد فاندینگ را دارید در ابتدا لازم است که کد بورسی داشته باشید. دقت شود که سرمایه گذار هم می تواند شخص حقیقی و هم شخص حقوقی باشد. برای این منظور نیز لازم است مراحل زیر را طی کنید:

1) ایجاد حساب کاربری در پلتفرم تامین مالی جمعی
2) شناسایی طرح و انتخاب آن
3) تایید بیانیه ریسک و قوانین و مقررات
4) مشارکت در طرح به میزانی که تمایل دارید (دقت شود هر شخص حقیقی نمی تواند بیش از 5 درصد کل منابع را تامین کند)
5) دریافت گواهی شراکت در تامین مالی جمعی

برای سرمایه گذاری در طرح های تامین مالی جمعی کلیک کنید.

انواع تامین مالی جمعی

همانطور که هر تامین مالی انواع مختلفی دارد، تامین مالی جمعی نیز در انواع مختلفی وجود دارد که در این بخش 4 نوع آن آورده شده است.

1- تامین مالی مبتنی بر اهدا

طرح هایی که جنبه خیریه و بشر دوستانه دارند در این دسته قرار می گیرند و بازپرداخت مالی به مشارکت کنندگان وجود ندارد.

2- تامین مالی مبتنی بر پاداش

مشارکت کنندگان در طرح ها عموما پاداش یا خدمتی مشابه با طرح مورد نظر دریافت می کنند. به عنوان مثال اهدای آلبوم موسیقی با امضای هنرمند برای مشارکت کنندگان در طرح تامین مالی تهیه آلبوم.

3- تامین مالی مبتنی بر سهام

در این روش به ازای مشارکت افراد، درصدی از سهام پروژه کسب و کار یا طرح به سرمایه گذاران تعلق می‌گیرد. در برخی از مواقع حق رای در مجمع عمومی یا دریافت سود سهام و ... نیز جایگزین آن می شود. سرمایه گذاری در اینگونه روش های تامین مالی به مراتب ریسک بیشتری دارد که البته احتمال بازدهی جذاب نیز وجود دارد.

4- تامین مالی مبتنی بر قرض (وام)

در این روش مبالغ به عنوان قرض از مشارکت کنندگان دریافت می شود و در طرح سرمایه گذاری می شود. سپس اصل مبالغ به همراه بهره آن (در برخی مواقع ممکن است بدون بهره باشد) به سرمایه گذاران پرداخت می شود.

نکته حائز اهمیت این است که در حال حاضر بیشتر طرح های تامین مالی جمعی موجود بر روی سکوها تقریبا از نوع چهارم و مبتنی بر مشارکت می باشند. این بدین معنی است که سرمایه گذاران در سود و زیان طرح شریک هستند. بنابراین ریسک زیان دهی طرح نیز وجود دارد اما با تضامینی که عامل از متقاضی دریافت می کند در برخی طرح ها ریسک موجود به حداقل ترین حالت ممکن نزدیک است. سرمایه گذاران می توانند شرایط طرح ها و میزان سود هر کدام را مشاهده نمایند و از میان طرح های تامین مالی جمعی انتخاب نمایند.

مزایا و معایب تامین مالی جمعی

مسلما هرکدام از روش‌های تامین مالی چه تامین مالی از طریق بدهی مانند وام بانکی یا انتشار اوراق باشد و چه روش‌های تامین مالی مبتنی بر سرمایه مانند انتشار سهام، انتشار واحدهای صندوق های جسورانه باشد مزایا و معایب خاص خود را دارد. در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

مزایای تامین مالی جمعی

این مزایا هم شامل حال سرمایه گذاران و هم متقاضیان تامین مالی جمعی می شود که شامل:

1- امکان تامین مالی برای شرکتهای کوچک و متوسط و حتی استارتاپ ها
2- بازاریابی کم هزینه برای متقاضیان طرح های تامین مالی 
3- سرعت بالاتر در تامین مالی و هزینه کمتر نسبت به عموم روشهای تامین مالی
4- بازدهی بالاتر برای سرمایه گذاران نسبت به بانک و برخی دیگر از سرمایه‌گذاریها
5- امکان انتخاب طرح مورد نظر نسبت به صندوق های VC
6- نظارت بر حسن اجرای طرح ها توسط نهادهای مالی، شفافیت و کارآمدی

ریسک های تامین مالی جمعی

به فراخور شرایط هر روش تامین مالی می توان انتظار وجود ریسک هایی در آن را داشت که خوب است هر سرمایه گذار یا متقاضی نسبت به آن ها آگاهی کامل داشته باشد. در حال حاضر تامین مالی جمعی در ایران از نوع مشارکت است که همانطور که پیشتر هم به آن اشاره شد بدین معنی است که سرمایه گذاران در سود و زیان طرح شریک هستند. شاید از این مطلب اینطور برداشت شود که ریسک اینگونه سرمایه گذاری ها بسیار زیاد است و  امکان از دست رفتن سرمایه وجود دارد. اما وجود نهادهای مالی خبره و نهاد عامل و نظارت آن ها در اجرای طرح و همچنین دریافت وثایق قابل اتکا از این جهت است که ریسک این سرمایه گذاری ها به حداقل ممکن برسد. عمدتا طرح هایی نیز توسط عامل بررسی و تایید می شود که از نوع تولید و فروش باشند تا در صورت موفقیت آمیز نبودن طرح امکان فروش موجودی و بازگشت سرمایه به همراه بخش زیادی از سود وجود داشته باشد. بنابراین توصیه می شود در انتخاب عامل تامین مالی جمعی و طرح مورد نظر توجه زیادی داشته باشید.

شرایط عمومی شرکتهای متقاضی تامین مالی جمعی و سرمایه گذاران چیست؟

متقاضیان تامین منابع از طریق تامین مالی جمعی می‌بایست الزاما شخص حقوقی باشند اما سرمایه گذاران می‌توانند هم اشخاص حقیقی و هم اشخاص حقوقی دارای کد بورسی باشند. در صورتیکه هنوز کد بورسی ندارید کلیک کنید.

نکته حائز اهمیت این است که متقاضیان عاملیت تامین مالی جمعی می‌بایست حداقل سرمایه ثبتی به مبلغ 500 میلیون ریال داشته باشند. 

در ویدئو زیر می‌توانید فرآیند ثبت نام و سرمایه گذاری در تامین مالی‌های جمعی کاریزما کراد را به زبان ساده مشاهده کنید. 

سوالات متداول

سود سرمایه گذاری در طرح های تامین مالی جمعی چقدر است؟

هر کدام از طرح های تامین مالی جمعی عموما دارای سود مشخص و علی الحساب هستند که در صورت تحقق مازاد سود نسبت به سود ثابت به سرمایه گذاران تعلق میگیرد.

مدل همه یا هیچ در تامین مالی جمعی یعنی چه؟

در صورتیکه مبالغ تامین مالی طرح مورد نظر به طور کامل جمع آوری شود به متقاضی پرداخت می شود در غیر این صورت تمامی مبالغ به حساب سرمایه گذاران عودت داده میشود. با این حال روشی دیگری نیز هست که متقاضی حداقل سرمایه را مشخص می کند و اگر به آن میزان وجود جمع آوری شود به متقاضی پرداخت میشود.

کارمزد تامین مالی جمعی چقدر است؟

مطابق با دستورالعمل سازمان کارمزد فرابورس و عامل به ترتیب 0.5% و 4% سرمایه است که از منابع برداشت می شود و مابقی به حساب متقاضی واریز می شود. اما سرمایه گذاری در طرح های تامین مالی جمعی هیچ کارمزدی ندارد و معاف از مالیات است.