یکی از روش‌های پوشش تورم و حفظ ارزش سرمایه در شرایط تورمی، سرمایه گذاری و خرید کالاهای فیزیکی است که در کنار سایر سرمایه گذاری‌ها منجر به تنوع بخشی در پرتفوی سرمایه گذار و کاهش ریسک سرمایه گذاری نیز می‌شود. هرچند همواره میان قیمت کالا و تورم همبستگی وجود دارد اما خرید و نگهداری کالاهایی که در زمان تورم از اقبال خوبی برخوردار هستند مانند سکه و طلا با ریسک‌هایی همچون ریسک سرقت، گم شدن و هزینه‌هایی همچون هزینه نگهداری، حمل و یا بیمه و غیره همراه است که نگرانی در خصوص خرید کالا را افزایش می‌دهند.

به همین دلیل ابزارهای در بازار مالی بوجود آمدند تا امکان خرید کالا را برای سرمایه گذاران به راحت ترین شکل ممکن فراهم کنند و در عین حال ریسک‌های گفته شده را نیز حذف یا محدود کنند. صندوق کالایی یا ETC این نوع از ابزارهای مالی هستند که در دسته صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله قرار می‌گیرند و به همین دلیل به آن ETC گفته می‌شوند. ما در این مقاله به معرفی و توضیح این ابزار کاربردی در بازار سرمایه و بورس کالا می‌پردازیم، انواع صندوق‌های کالایی موجود در بورس ایران را نام برده و در نهایت چگونگی خرید این صندوق‌ها را برایتان شرح خواهیم داد.

صندوق کالایی چیست؟

صندوق کالایی (Exchange Traded Commodities) که صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله کالایی هستند، به اوراق بهاداری گفته می‌شود که مالکیت دارنده آن را بر یک صندوق متشکل از کالایی مشخص مانند سکه و طلا را تعیین می‌کند. دارنده صندوق سرمایه گذاری قابل معامله کالایی، ضمن مالکیت بر کالای مورد نظر، هیچگونه مسئولیتی در قبال نگهداری و مراقبت از آن کالا را به عهده ندارد و از این منظر جذابیت بالایی برای خریداران دارد.

تاریخچه صندوق کالایی

صندوق‌های کالایی برای اولین بار در سال 2004 در بورس لندن معرفی و عرضه شد. این صندوق‌ها مبتنی طلا بودند و پس از آن دیگر صندوق‌های کالایی با طیف وسیعی از انواع کالا راه اندازی شدند و شروع به کار کردند. از جمله کالاهای پایه صندوق‌های کالایی می‌توان به محصولات کشاورزی، فلزات صنعتی، حامل‌های انرژی مانند نفت و گاز و سایر فلزات گرانبها اشاره کرد.

جدول زیر حوزه‌های فعالیت صندوق‌های کالایی را نشان می‌دهد.

صندوق های کالایی چگونه کار می‌کنند؟

صندوق‌های کالایی قابل معامله در بورس تا حدود زیادی مشابه با صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک هستند با این تفاوت که دارایی تحت مدیریت صندوق، کالایی مشخص، گواهی سپرده آن کالا و یا اوراق مشتقه مبتنی بر آن کالا است. کارکرد صندوق‌های کالایی به این صورت است که وجوه گردآوری شده را به سرمایه گذاری در کالایی بخصوص و اوراق مبتنی بر آن کالا اختصاص می‌دهند. سرمایه گذارانی که قصد خرید آن کالا را دارند نیز به جای خرید مستقیم آن، واحدهای صندوق‌های کالایی مبتنی بر آن را خریداری می‌کنند و از افزایش قیمتی آن منتفع می‌شوند.

نکته ای که باید بدان توجه داشت این است که در ایران دارایی پایه تمامی صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی پذیرش شده در بورس کالای ایران، اوراق بهادار مبتنی بر کالای مورد نظر است. این اوراق بهادار شامل گواهی سپرده کالایی، قرارداد آتی کالایی، قرارداد اختیار معامله کالایی و همچنین قراردادهای سلف موازی استاندارد است و سرمایه گذاری به طور مستقیم مجاز به سرمایه گذاری بر کالای مورد نظر به صورت فیزیکی نیستند. در واقع به عنوان مثال در صندوق سرمایه گذاری کالایی مبتنی بر طلا، بر روی گواهی سپرده سکه و سایر اوراق مبتنی بر طلا مانند قراردادهای آتی یا اختیار معامله سرمایه گذاری می‌شود.

خرید و نگهداری گواهی سپرده های کالایی و سایر اوراق بهادار مبتنی بر کالای مورد نظر این ویژگی مثبت را دارد که ریسک های خرید و نگهداری کالای فیزیکی را از بین می‌برد و بنابراین ریسک صندوق در مقایسه با خرید مستقیم کالای فیزیکی بسیار کاهش می‌یابد.

انواع صندوق های کالایی

صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله کالایی به طور کلی در دو دسته صندوق‌های تک کالایی (طلا و سکه یا زعفران) و یا شاخصی (چند کالایی و سبدی از چند کالا) منتشر می‌شوند. در ایران تنها صندوق‌های تک کالایی موجود هستند که در ادامه هر کدام را توضیح می‌دهیم و دارایی پایه هر کدام را نیز ذکر می‌کنیم.

صندوق‌های کالایی در ایران

اولین صندوق‌ سرمایه گذاری کالایی در ایران در سال 1396 پس از اخذ مجوزهای لازم از سازمان بورس اوراق بهادار راه اندازی شد تا اولین صندوق سرمایه گذاری مبتنی بر طلا بر روی تابلو معاملات بورس اوراق بهادار خرید و فروش شود. پس از آن و به تدریج دیگر صندوق‌های کالایی نیز عرضه شدند. صندوق‌های کالایی موجود در بورس اوراق بهادار در حال حاضر مبتنی بر طلا و محصولات کشاورزی هستند که لیست تمامی این صندوق‌ها با نمادهای آن‌ها در جدول زیر نمایش داده شده است. همچنین با کلیک بر روی این لینک می‌توانید امیدنامه و اساسنامه هر کدام از صندوق‌ها را مطالعه کنید.

لیست صندوق های سرمایه گذاری کالایی ایران:

صندوق کالایی مبتنی بر طلا

همانطور که از نام این صندوق‌ها پیداست دارایی پایه و موضوع سرمایه گذاری این صندوق‌ها طلا است. در واقع همانطور که گفته شد این صندوق‌ها در اوراق بهادار مبتنی بر طلا یا سکه طلا مانند گواهی سپرده سکه و اوراق مشتقه مربوط به آن سرمایه گذاری می‌کند. در حال حاضر 8 عدد صندوق سرمایه گذاری کالایی موفق به اخذ مجوزهای لازم از سازمان بورس اوراق بهادار شده اند و بر روی تابلو معاملات خرید و فروش می‌شوند. یکی از صندوق های کالایی مبتنی بر طلا، صندوق سرمایه گذاری سکه طلا کهربا است که با نماد «کهربا» شناخته می‌شود.

دارایی های صندوق سرمایه گذاری سکه طلا کهربا به میزان 70 تا 90 درصد در گواهی سپرده سکه طلا و ابزارهای مشتقه طلا سرمایه گذاری می شود. بنابراین تغییرات ارزش واحدهای این صندوق متاثر از تغییرات قیمت سکه است که تغییر قیمت سکه نیز وابسته به تغییرات قیمت جهانی طلا و نرخ ارز می باشد.

به دلیل ترکیب دارایی مجاز صندوق سرمایه گذاری سکه طلا کهربا که عمدتا متشکل از سکه طلاست، بازدهی صندوق سرمایه گذاری سکه طلا کهربا همسو با بازدهی طلا در بازار فیزیکی می باشد. اما به دلیل وجود امکان سرمایه گذاری در ابزارهای مشتقه و اهرمی، در مواردی ممکن است بازدهی صندوق سرمایه گذاری سکه طلا کهربا به نرخ هایی فراتر از بازدهی سکه طلا هم برسد.

خرید صندوق سرمایه گذاری کالایی کهربا

صندوق کالایی مبتنی بر محصولات کشاورزی

این نوع از صندوق‌های کالایی نیز بر مبنای محصولات کشاورزی و در حال حاضر تنها با محصول زعفران شناخته می‌شوند و اوراق مبتنی بر آن را خریداری می‌کنند. همانطور که گفته شد دارایی پایه که صندوق های مبتنی بر زعفران سرمایه گذاری می‌کنند اوراق بهادار بر پایه زعفران همچون گواهی سپرده کالایی، اوراق مشتقه زعفران و ... هستند. در جدولی که در بخش قبل ارائه شد دو صندوق کالایی مبتنی بر زعفران را مشاهده نمودید.

مقاله پیشنهادی: قرارداد آتی زعفران چیست؟

ارکان صندوق ‌های سرمایه ‌گذاری کالایی

صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی نیز مانند سایر صندوق‌های سرمایه گذاری برای مدیریت بهتر و نظارت و شفافیت دارای ارکانی است که شامل موارد زیر هستند.

مجمع صندوق

صندوق های کالایی مانند سایر صندوق های سرمایه گذاری به مثابه یک نهاد مالی است که ارکان مدیریتی و نظارتی خود را دارند. مجمع صندوق بالاترین رکن صندوق به حساب می‌آید و از اجتماع دارندگان واحدهای صندوق سرمایه گذاری ممتاز تشکیل می‌شود. اعمال تغییر در اساسنامه و امیدنامه، مدیر، متولی، بازارگردان و حسابرس صندوق از جمله اختیارات مجمع صندوق است. تنها دارندگان واحدهای سرمایه گذاری ممتاز حق رای دارند.

مدیر صندوق

مدیر صندوق رکن اجرایی صندوق و متخصص در حوزه فعالیت صندوق است که موظف است گزارشات و اطلاعات قابل ارائه صندوق را تهیه و در اختیار سایر ارکان صندوق و همچنین سازمان بورس و سرمایه گذاران قرار دهد. از دیگر وظایف مدیر صندوق تصمیم گیری در خصوص خرید و فروش یا نگهداری دارایی های صندوق است.

متولی صندوق

رکن نظارتی صندوق است و وظیفه نظارت مستمر بر ارکان اداره کننده و سایر ارکان نظارتی صندوق را برعهده دارد. به عنوان مثال حسابهای بانکی صندوق به پیشنهاد مدیر و تأیید متولی، افتتاح شده و برخی از رویه های صندوق نیز قبل از اجرا از جهت رعایت منافع سرمایه گذاران، باید به تأیید متولی برسند. در ضمن متولی بر دریافتها و پرداختهای صندوق و نحوۀ نگهداری اسناد در وجه حامل و اوراق بهادار بینام صندوق، نظارت دارد.

بازارگردان صندوق

وظیفه اصلی بازارگردان صندوق این است که با ارسال سفارشات خرید و فروش واحدهای سرمایه گذاری عادی در سامانه معاملاتی به نقدشوندگی و تعادل قیمتی صندوق مورد نظر کمک کند.

حسابرس

دیگر رکن نظارتی صندوق های کالایی است که از بین موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس انتخاب می‌شود. بررسی و اظهار نظر راجع به صورت‌های مالی و سایر گزارشات صندوق کالایی در مقاطع زمانی معین و راستی آزمانی صحت و سقم این اطلاعات از جمله وظایف حسابرس است.

مقاله پیشنهادی: ارکان صندوق‌های سرمایه گذاری را بهتر بشناسید

مزایای صندوق ‌های کالایی

صندوق های سرمایه گذاری کالایی در مقایسه با خرید مستقیم کالا به صورت فیزیکی مزایا و معایبی دارد که در ادامه به مواردی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

قابلیت معامله در بورس

همانطور که از نام صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی که به اختصار ETC نیز گفته می‌شود پیدا است، قابلیت معامله بر روی تابلو معاملات بورس را مانند سهام و حق تقدم و سایر اوراق بهادار قابل معامله دارند. این امکان سهولت خرید و فروش آن را بیشتر می‌کند و سرمایه گذار تنها با داشتن کد بورسی و دسترسی به پنل معاملاتی امکان معامله آن را دارد. 

دریافت کد بورسی

کاهش هزینه‌ها

خرید کالا به صورت فیزیکی علاوه بر هزینه‌های حمل و نقل، انبارداری و بیمه، ریسک های احتمالی سرقت یا گم شدن را نیز دارد. سرمایه گذار با خرید صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی اما علاوه بر اینکه مالکیت دارایی را دارد، هزین ها و ریسک های احتمالی گفته شده را متحمل نمی شود.

قابلیت معامله در بازار ثانویه

وجود بازار ثانویه شفاف و قابلیت معامله واحدهای صندوق های کالایی منجر به ایجاد کارایی عملیاتی در این بازار شده است و مبادلات به سهولت و آسانی صورت می‌گیرد.

وجود بازارگردان

همانطور که گفته شد صندوق‌های کالایی نیز مانند سایر صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله هستند و می‌توانند بازارگردان داشته باشند. یکی از مشکلات خرید و فروش کالا به طور مستقیم و به صورت فیزیکی این است که در زمان هجوم فروشندگان و عرضه زیاد آن کالا، امکان فروش آن به سختی صورت می‌گیرد و این احتمال وجود دارد که با قیمتی بسیار کمتر از ارزش کالا به فروش برسد. وجود بازارگردان مانع از قفل شدن و تشکیل صف فروش برای صندوق‌های کالایی است و این ریسک را به شدت کاهش می‌دهد.

امکان سرمایه گذاری با مبالغ کم

یکی از جذابیت های سرمایه گذاری در صندوق های کالایی نسبت به خرید کالا به صورت فیزیکی این است که حداقل میزان خرید واحدهای صندوق، حد نصاب سرمایه گذاری در بازار سرمایه است که در حال حاضر این مبلغ 500 هزار تومان است. بنابراین تنها با داشتن حداقل 500 هزار تومان و خرید واحدهای صندوق‌های کالایی می‌توان از افزایش قیمت و بازدهی کالاهای پایه ای همچون سکه و طلا منتفع شد.

مقاله پیشنهادی: خلاقانه ترین روش‌های سرمایه‌گذاری با پول کم در ایران

نقدشوندگی بالا

قابلیت معامله بر روی تابلو معاملات بورس اوراق بهادار تهران و وجود بازارگردان عواملی هستند که نقدشوندگی این صندوق‌ها را بالا می‌برند و سرمایه گذار به هنگام نیاز به وجه نقد در کمترین زمان ممکن می‌تواند واحدهای صندوق را به فروش برساند و وجوه خود را برداشت کند.

امکان افزایش سقف واحدهای صندوق

صندوق‌های کالایی قابل معامله در بورس در دسته صندوق‌های سرمایه گذاری با سرمایه متغیر قرار می‌گیرند. بنابراین در صورتیکه تقاضای بازار برای صندوق افزایش یابد با درخواست ناشر امکان افزایش سقف واحدهای صندوق و صدور واحدهای جدید وجود دارد که این عامل باعث می‌شود قیمت معامله شده بر روی تابلو این صندوق‌ها بسیار به قیمت ذاتی آن‌ها نزدیک است.

تنوع و کاهش ریسک در صندوق‌ها

هرچند صندوق‌های کالایی موجود در بازار سرمایه ایران تک کالایی هستند اما نکته ای که باید بدان توجه شود این است که به دلیل تنوع در انتخاب گواهی سپرده های مختلف و حتی سرمایه گذاری در اوراق بهادار و اوراق مشتقه مبتنی بر کالای مورد نظر مانند قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله ریسک این صندوق‌ها کاهش می‌یابد و در زمان رشد بازار به دلیل وجود اوراق مشتقه گاهی بازدهی صندوق از بازدهی دارایی پایه نیز بیشتر خواهد بود.

ریسک‌ های صندوق‌ های کالایی

هرچند صندوق ‌های سرمایه‌گذاری کالایی به گونه ای طراحی شده اند و قوانین و مقررات حاکم و نظارت سازمان و سایر ارکان نظارتی بر آن به گونه ای است که دارای کمترین ریسک باشند اما نمی‌توان گفت هیچگونه ریسکی متوجه این صندوق‌ها نخواهد بود. از خطرات سرمایه گذاری در صندوق های کالایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ریسک مدیریت صندوق

در صورتیکه مدیریت صندوق عملکرد مناسبی نداشته باشد یا در سیاست های خرید و فروش یا نگهداری اوراق مبتنی بر کالا تجدید نظر نکند احتمال دارد که ریسک بیشتری بر صندوق کالایی تحت مدیریت حاکم شود. بنابراین بسیار مهم است که هنگام انتخاب صندوق کالایی به عملکرد مدیر صندوق نیز توجه نمایید. 

ریسک عملیاتی

وجود سامانه های معاملاتی خرید و فروش واحدهای صندوق ها با سرعت و هزینه کم تسهیل می‌کنند. با این وجود در برخی مواقع ممکن است که به علت مشکلاتی که بعضا در هسته معاملات دیده می‌شود خرید و فروش واحدهای این صندوق ها نیز با اختلال همراه شود.

عوامل کلان اقتصادی

همانطور که عوامل کلان اقتصادی و ریسک سیستماتیک حاکم بر کشور بر روی دارایی‌های فیزیکی اثر گذار است، دارایی های مالی و اوراق بهادار نیز که بر پایه همان دارایی‌های فیزیکی هستند تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

کارمزد صندوق‌ کالایی

کارمزد معاملات صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی شامل کارمزد کارگزاران، کارمزد بورس کالا، کارمزد سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، کارمزد مدیریت فناوری بورس تهران و حق نظارت سازمان است. مجموع کارمزدهای خرید یا فروش به ازای هر 100 میلیون تومان سرمایه گذاری در صندوق‌های کالایی، 125 هزار تومان است. برای اطلاع از جزئیات دقیق کارمزد معاملات واحدهای سرمایه گذاری صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله کالایی اینجا کلیک کنید.

سوالات متداول

صندوق مبتنی بر سپرده کالایی یا صندوق کالایی چیست؟

صندوق کالایی قابل معامله (ETC)یکی از ابزارهای مالی نوین هستند که به سرمایه گذاران این امکان را می دهند که به جای خرید و نگهداری کالای مورد نظر و تحمل هزینه های حمل و نقل، انبارداری و خسارتهای احتمالی آن، اوراق این صندوق‌ها را خریداری نمایند.

سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی (قابل معامله) چگونه است؟

برای خرید واحدهای صندوق کالایی می‌بایست کد بورسی داشته باشید و همچنین از کارگزاری کد آنلاین سامانه معاملاتی را دریافت نمایید. برای دریافت کد بورسی و ثبت نام در کارگزاری در کمترین زمان ممکن اینجا کلیک کنید.