نهاد‌های مالی بنگاه‌هایی هستند که خدمات مربوط به دارایی‌های مالی را ارائه می‌دهند. جریان وجوه از پس‌اندازکنندگان به سمت تولید در بازار‌های واقعی به طور مستقیم و در بازار‌های مالی به شکل غیرمستقیم است. در ایران انواع نهادهای مالی در حال فعالیت هستند که در این مقاله از کاریزما به معرفی آنها می‌پردازیم.

انواع نهادهای مالی

در یک طبقه‌بندی کلی، انواع نهاد‌های مالی را می‌توان به دو دسته نهاد‌های سپرده‌پذیر (فعال در بازار پول) و غیرسپرده‌پذیر (فعال در بازار سرمایه و بیمه) طبقه‌بندی کرد.

در مجموع، نهادهای مالی فعال در بازار اوراق بهادار را می‌توان به موارد زیر دسته‌بندی کرد:

• کارگزاران
• کارگزاران/معامله‌گران
• بازارگردانان
• مشاوران سرمایه‌گذاری
• مؤسسات رتبه‌بندی
• صندوق‌های سرمایه‌گذاری
• شرکت‌های سرمایه‌گذاری
• شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی
• شرکت‌های تأمین سرمایه
• صندوق‌های بازنشستگی

وظایف نهادهای مالی

وظیفه بازارها و نهادهای مالی، رسیدگی به اموراتی از قبیل زیر است:

• ارتباط با نهادهای مالی تحت نظر و دریافت مکاتبات آنها
• تهیه گزارش‌های مورد نیاز از اطلاعات و مدارک نهادهای مالی
• دریافت تقاضای اعطای مجوزهای مختلف مربوط به نهادهای مالی
• ارتباط و هماهنگی با نهادهای مرتبط داخل و خارج از سازمان در امور مرتبط با نهادهای مالی
• بررسی شرایط متقاضیان دریافت مجوزهای مربوط به نهادهای مالی ازطریق بررسی مدارک، انجام بازدیدها از امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری متقاضی
• تطبیق شرایط متقاضیان با مقررات و تهیه گزارش لازم به منظور تصمیم‌گیری در مورد اعطا یا عدم اعطای مجوزهای تقاضاشده
• دریافت اطلاعات و مدارک متقاضیان سمت در نهادهای مالی و بررسی این مدارک و تهیه گزارش‌های لازم به منظور تصمیم‌گیری در مورد صلاحیت آنها
• هماهنگی جهت تشکیل جلسات تصمیم‌گیری در مورد نهادهای مالی، تنظیم صورت جلسات و پیگیری اجرای مصوبات آنها
• دریافت و تنظیم پروندة نهادهای مالی تحت نظر و بایگانی کلیة اسناد و مدارک و اطلاعات مربوطه در پرونده‌های مذکور و ارائه و بازپس‌گیری محتویات پرونده‌های مزبور

مهمترین نهادهای مالی بازار سرمایه

در یک تقسیم‌بندی کلی، مهمترین نهادهایی که در بازار سرمایه فعالیت می‌کنند به نهادهای خود تنظیم‌گر، واسطه‌های بازار و سایر فعالان بازار سرمایه تقسیم می‌شوند. در ادامه به توضیح تک تک این موارد می‌پردازیم.

الف- نهادهای خود تنظیم گر

به عنوان اولین مورد از مهمترین نهادهای مالی بازار سرمایه می‌توان به نهادهای خود تنظیم گر اشاره کرد. مهمترین ویژگی نهادهای خود تنظیم گر، برخورداری از استانداردهای حرفه‌ای و اخلاقی است. این ویژگی باعث می‌شود، برخی از وظایف نظارتی مقام ناظر بر بازار سرمایه به این نهادها تفویض شود.

به بیان دیگر، نهادهای خود تنظیم گر مجاز هستنند که برای حسن انجام وظایف و تنظیم فعالیت‌های حرفه‌ای خود، ضوابط و استانداردهای حرفه‌ای و انضباطی لازم را وضع و اجرا نمایند.

نهادهای خود تنظیم گر شامل موارد زیر هستند:

۱– بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار ازجمله مهمترین نهادهای خود تنظیم گر فعال در بازار اوراق بهادار به شمار می‌رود. وظیفه اصلی بورس اوراق بهادار، فراهم آورد‌ن بازاری شفاف و منصفانه برای دادوستد اوراق بهادار پذیرفته‌شده و همچنین سیستمی مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضای آن است.

مسئولیت‌های بورس اوراق بهادار به‌عنوان یکی از نهادهای مالی بورس شامل موارد زیر است:

• فراهم آورد‌ن یک سیستم دادوستد مناسب و کارآمد
• فراهم آورد‌ن یک سیستم مناسب و کارآمد براي تسویه و پایاپای دادوستد
• فراهم آورد‌ن یک سیستم مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضا
• فراهم آورد‌ن امکانات و تسهیلات لازم براي توزیع و انتشار اطلاعات مربوط به دادوستد و نیز سایر اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری درباره دادوستد اوراق بهادار
• تصمیم‌گیری درباره پذیرش یا لغو پذیرش اعضا شامل کارگزاران، معامله‌گران، بازارگردانان و مشاوران و مدیران سرمایه‌گذاری
• تصمیم‌گیری درباره پذیرش یا لغو پذیرش ابزارهای مالی قابل دادوستد در بورس اعم از سهام، ابزارهای بدهی و ابزارهای مشتق

۲– بورس کالا

بورس کالا به‌عنوان یکی از مهمترین نهادهای مالی بازار سرمایه، نهادی سازمان‌یافته است که به منظور دادوستد کالا تشکیل می‌شود. خرید و فروش کالاها در بورس کالا به دو صورت انجام می‌شود.

متقاضیان می‌توانند در قالب بازار نقدی یا بازار آتی به خرید و فروش کالاها بپردازند. در بازار نقدی، کالا به طور واقعی و فیزیکی در قیمت‌هایی که خریداران و فروشندگان روی آنها توافق کرده‌اند، دادوستد می‌شوند. اما توجه داشتـه باشید که بازار آتی متفاوت از بازار نقدی است. در بازار آتی، قراردادهای آتی و نه خود کالاها، توسط واسطه‌های بازار و از طریق حراج حضوری مورد دادوستد قرار می‌گیرند. این قراردادها از آن جهت قرارداد آتی نامید‌ه می‌شوند که براساس آنها تحویل یا دریافت مقدار مشخصی از یک کالای خاص، در یک زمان معین، تضمین می‌شود.

۳– موسسات سپرده‌گذاری و نگهداری اوراق بهادار

این موسسات با هدف نگهداری اوراق بهادار و انتقال مالکیت اوراق، بدون انتقال فیزیکی آن از طریق انتقال اوراق از یک حساب به حساب دیگر و به طور کلی تسهیل و تسریع دادوستد در بازار اوراق بهادار ایجاد شده‌اند. ایجاد موسسات سپرده‌گذاری و نگهداری اوراق بهادار، با توجه به گسترش چشمگیر بازارهای مالی و رشد حجم دادوستد در بورس اوراق بهادار، امری اجتناب‌ناپذیر بود‌ه و باعث کاهش خطرات مربوط به تاخیر در تحویل، گم شد‌ن، سرقت و جعل اوراق بهادار و صرفه‌جویی در وقت و هزینه نقل و انتقال اوراق شد‌ه و به افزایش کارایی تسویه، پایاپای و انتقال اوراق بهادار کمک می‌کند.

ب- واسطه‌های بازار

به عنوان دومین مورد از مهمترین نهادهای مالی بازار سرمایه می‌توان به واسطه‌های بازار اشاره کرد. واسطه هاي بازار به عنوان نهادهای اجرایی و عملیاتی بازار اوراق بهادار، تمامی فعالیت‌های مربوط به عرضه اولیه اوراق و تضمین فروش آنها، مدیریت پرتفوی، انجام سفارش‌های خرید و فروش مشتریان، مشاوره و امور مربوط به تهیه، پردازش و انتشار اطلاعات دادوستد اوراق بهادار و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق بهادار در بازار را انجام می‌دهند.

برخی از مهمترین واسطه‌های بازار را می‌توان به صورت زیر برشمرد:

۱– شرکت‌های تامین سرمایه (بانک‌های سرمایه‌گذاری)

این نهاد از نهادهای مالی بازار سرمایه که در بازار اولیه فعالیت می‌کند، قیمت‌گذاری، بازاریابی و فروش اوراق بهادار شرکت‌ها را در انتشار اولیه ازطریق عرضه عمومی یا خصوصی برعهده دارد. مؤسسات مزبور، گاه بر اساس قرارداد متعهد می‌شوند که بخشی از اوراق بهادار شرکت را که فروش نرفتـه است، خریداری نمایند.

۲– کارگزاران

اشخاصی هستند که به عنوان واسطه بین خریداران و فروشندگان به دادوستد اوراق بهادار می‌پردازند. کارگزاران به‌عنوان نماینده مشتری و به حساب مشتری، در مقابل دریافت کارمزد، به خرید و فروش اوراق بهادار می‌پردازند.

۳– معامله‌گران

معامله‌گران، واسطه‌های مالی هستند که به حساب خود اوراق بهادار می‌خرند و از موجودی سهام خود به مشتریان می‌فروشند یا اوراق بهادار آنها را خریداری می‌کنند. در حقیقت، معامله‌گران کارمزد دریافت نمی‌کنند بلکه از تفاوت قیمت خرید و فروش اوراق بهادار سود می‌برند.

۴– مشاوران سرمایه‌گذاری

مشاوران سرمایه‌گذاری نهادهایی هستند که به اشخاص یا نهادهای دیگر در زمینه ارزش‌گذاری اوراق بهادار، سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار و تهیه سبد سرمایه‌گذاری مشاوره می‌دهند.

۵– بازارگردانان

بازارگردانان از نهادهای مهم فعال در بورس اوراق بهادار هستند که با داشتـن توان مالی و تخصص لازم، مسئولیت حفظ بازاری منظم و مداوم برای سهام خاصی را عهده‌دار می‌شوند.

در واقع، بازارگردان با خرید و فروش سهام، به مقابله با عدم تعادل‌های موقت می‌پردازد و می‌کوشد تا عرضه و تقاضا را متعادل سازد. به عبارت دیگر، بازارگردان گاه در نقش خریدار، در مواردی که سهم خاص و مورد نظر خریدار ندارد و گاه در نقش فروشنده، چنانچه سهم خاصی فروشنده نداشتـه ولی خریداران بالقوه‌ای دارد، در بازار فعالیت می‌کند.

بازارگردان می‌تواند به‌عنوان یک کارگزار برای سفارش‌دهندگان خرید و فروش سهام را با استفاده از دفاتر خود که در آن سفارش خرید و فروش اوراق بهادار با قیمت‌های معین پیشنهادی ثبت‌شده است انجام دهد یا به‌عنوان یک معامله‌گر، اوراق بهادار تعیین‌شده را براي موجودی خود معامله کند.

۶– شرکت‌های سرمایه‌گذاری

شرکت‌های سرمایه‌گذاری از جمله واسطه‌های مالی هستند که کارکرد اصلی آنها مدیریت تخصصی سرمایه‌گذاری در بازار اوراق بهادار است. اگرچه انواع متعددی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری با کارکردهای مختلف وجود دارند، اما شرکت‌های فعال در بورس اوراق بهادار به طور معمول با هدف مدیریت پرتفوی وارد بورس می‌شوند. این شرکت‌ها با فروش اوراق سرمایه‌گذاری خود به عموم، وجوه به دست‌آمده را در ترکیب متنوعی از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند و به نمایندگی از دارندگان اوراق به اداره آن می‌پردازند.

مقاله پیشنهادی: شرکت سرمایه گذاری چیست؟

ج- سایر فعالان بازار سرمایه

علاوه‌بر نهادها و موسسات فوق، نهادهای دیگری با وظایف و کارکردهای خاص به‌عنوان نهادهای مالی بازار سرمایه فعالیت می‌کنند که مهمترین آنها عبارتند از:

۱– موسسات رتبه‌بندی خطر و اعتبار

کارکرد اصلی این نهاد از نهادهای مالی بازار سرمایه رتبه‌بندی اوراق بدهی شرکت‌ها با توجه به ریسک عدم بازپرداخت یا ورشکستگی است. این موسسات با انجام تحلیل مالی، ارزیابی مدیریت، تحلیل صنعت و بررسی احتمال عدم پرداخت بهره یا سود و بازپرداخت اصل سرمایه، نوع و شرایط تعهدات، حفاظت دارایی ها به هنگام ورشکستگی، سازماندهی مجدد و سایر مسائل قانونی و وجود ضمانت و بیمه به رتبه‌بندی اوراق بدهی شرکت‌ها می‌پردازند. مؤسسات مزبور با رتبه‌بندی اوراق بدهی با تعهدات ثابت، به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا چشم‌انداز پرداخت سقف تعهد شد‌ه مورد نظر را با توجه به ریسک عدم بازپرداخت یا ورشکستگی ارزیابی کنند.

۲– پردازشگران حرفه‌ای اطلاعات یا فروشندگان حرفه‌ای اطلاعات

فعالیت عمده این‌گونه موسسات، گردآوری و پردازش اطلاعات به منظور اتخاذ تصمیم در زمینه سرمایه گذاری در اوراق بهادار است.

سخن پایانی

همانطور که در مطلب فوق گفتیم انواع گوناگونی از نهادهای مالی در بورس و بازار سرمایه فعال هستند که وظایف هریک از آنها با دیگری متفاوت است. اگر مقاله فوق را به دقت خواند‌ه باشید می‌دانید که عمده اصلی وظایف بازارها و نهادهای مالی رسیدگی به امورات مربوط به سرمایه‌گذاری و تسریع روند آن است.