سیمان چیست؟

 منظــور از ســیمان در مصالــح ســاختمانی پودری اســت کــه در اثــر ترکیــب بــا آب قــادر بــه چســباندن ذرات شــن و ماســه(ســنگدانه) اســت و پــس از ســفت و ســخت شــدن، در آب حــل نمــی شــود.

سیمان یا بتن پس از آب پر مصرف ترین ماده در جهان است و سرانه مصرف سیمان در هر کشور رابطه مستقیمی با نرخ رشد اقتصادی آن کشور دارد.

برای ایجاد یک میلیون تن ظرفیت تولید سیمان در دنیا به طور متوسط به 150 میلیون دلار سرمایه گذاری و حدود سه سال زمان نیاز است.

ترکیبات سیمان

وقتی به صورت مالی شرکت های سیمانی می نگریم، شاهد تفاوت در مواد اولیه این شرکت ها هستیم که برخلاف سایر صنایع، هر شرکت از ترکیب مواد اولیه مختلفی در فرایند تولید استفاده کرده است. با توجه به اینکه برای تولید سیمان به یکسری ترکیبات نیاز است و این ترکیبات از مواد مختلفی قابل تامین می باشد.

 

همانطور که در شکل بالا مشاهده می شود، در ترکیبات سیمان باید از مواد قلیایی و آهکی استفاده شود. از مواد قلیایی عناصری نظیر آهن، سیلیس و آلومینیوم استفاده می شود که این عناصر در مواد مختلفی یافت می شود. برای مثال خاک رس هر سه عنصر را دارا می باشد و شرکتی که این ماده را دریافت می کند عمدتا نیازی به مصرف سایر مواد ندارد. همچنین شرکت ها باید از مواد آهکی نیز استفاده نمایند که در موادی نظیر ، سنگ آهک، شیل، مارل و … یافت می شود.

در نمودار زیر سهم هر کدام از محصولات و قابلیتی که این ماده به سیمان می دهد نشان داده شده است.

روش های تولید سیمان

اصولاً چهار روش براى توليد سيمان وجود دارد:

روش تر، روش نيمه‌تر، روش نيمه خشک و روش خشک

 روش تر و نيمه‌تر:

در روش تر و نيمه تر خاک رس مصرفى در دستگاه دوغاب ساز ، تبديل به دوغاب مى‌گردد. سپس دوغاب خاک رس به همراه سنگ آهک در آسياب مواد خام مخلوط و نرم گشته و تبديل به دوغاب با غلظت بيشترى مى‌شود. پس از تنظيمات لازم توسط آزمايشگاه، بعنوان خوراک کوره مورد مصرف قرار مى‌گيرد. در روش نيمه تر، مواد خروجى از آسياب مواد به صورت دوغاب است و قبل از ورود به کوره بوسيله فيلتر پرس، آب آن گرفته مى‌شود و بصورت کيک يا آماج (حبه) به کوره تغذيه مى‌گردد.

روش نيمه خشک:

در روش نيمه خشک مواد اوليه بصورت خشک با يکديگر مخلوط گشته و به آسياب مواد خام تغذيه مى‌گردند. مواد خروجى از آسياب مواد به صورت پودر است. قبل از تغذيه اين پودر به کوره مقدارى آب روى آن پاشيده مى شود و آن‌را به صورت آماج يا حبه در آورده و به کوره تغذيه مى نمايند.

 روش خشک:

در روش خشک مواد اوليه خشک وارد آسياب مى‌شوند، پودر خروجى از آسياب مواد، پس از تنظيم، به عنوان خوراک کوره مصرف مى‌گردد.

نوع این روشها بستگی به مواد خام ورودی به کوره از نظر غلظت و میزان آب اضافه شده به آنها دارد. سیســـتم پخـــت ا کثـــر کارخانـــه هـــای ســـیمان کشـــور مـــا نیـــز بر اساس روش خشک اســـتوار اســـت.

مقاله پیشنهادی: تحلیل بنیادی چیست؟

فرآیند تولید سیمان

به طور کلی می توان فرایند تولید سیمان را به سه مرحله تقسیم بندی کرد.

در مرحله اول مواد معدنی مثل خاک رس و سنگ آهک از معادن استخراج شده و وارد آسیاب هایی می شوند که باعث ترکیب مواد و تبدیل به قطعات ریز می شود. در مرحله دوم بر حسب نوع سیمانی که شرکت قصد تولید آن را دارد ترکیباتی که در جدول قبلی عنوان شد اضافه شده و این ترکیبات وارد کوره پخت می شوند و محصول خروجی از این کوره، کلینکر نام دارد.

به طور کلی می توان گفت کلینکر همان سیمان خرد نشده می باشد و تقریبا تمام خواص سیمان را دارا است ولی مزیت آن در این است که برخلاف سیمان قابلیت نگهداری برای مدت زمان بیشتری را دارا می باشد.

عمده انرژی ای که شرکت سیمانی مصرف می کند در این مرحله رخ داده و به صورت کلی یک شرکت سیمانی حدود 70 درصد از برق و 100 درصد از گاز مصرفی را در فرایند تولید کلینکر به مصرف می رساند.

در مرحله بعدی کلینکر با گچ مخلوط شده و وارد مرحله خردایش شده و در نهایت سیمان تولید می شود.

این چرخه نیاز به برق داشته و حدود 30 درصد از برقی که یک شرکت سیمانی مصرف می نماید در این چرخه اتفاق می افتد.

انواع مختلف سیمان

در اشکال زیر انواع مختلف سیمان بر حسب نوع کاربردی که دارند نشان داده شده است.

تاریخچه سیمان در ایران و جهان

روند صعودی رشد ظرفیت تولید سیمان در شکل بالا نشان داده شده است. اولین کارخانه سیمان ایران در سال 1312 در جنوب تهران و در شهر ری با ظرفیت 100 تن در روز با تکنولوژی شرکت FLSmidth ساخته شد.

در سال ها اخیر ظرفیت تولید سیمان در ایران حدود 90 تا 100 میلیون تن و این رقم در سطح جهانی حدود 4500 میلیون تن می باشد.

روند تولید سیمان در جهان (میلیون تن)

در نمودار قبلی به بررسی ظرفیت تولید شرکت ها پرداخته شد، ولی در این نمودار مقدار تولید سیمان در سطح جهانی را مشاهده می کنیم. در سال گذشته حدود 4281 میلیون تن سیمان در جهان تولید و به مصرف رسیده است.

 

بزرگترین کشورهای تولید کننده سیمان در سال 2021(میلیون تن)

با توجه به ساخت و ساز بالا و برنامه های عمرانی چین، این شرکت بزرگترین تولید کننده و مصرف کننده را در بازار هایی نظیر فولاد و سیمان را دراختیار دارد و همانطور که در نمودار زیر نیز مشخص می باشد، بیش از 50 درصد از تولید و مصرف سیمان در اختیار این کشور می باشد. و کشور ایران با تولید 62 میلیون تن سیمان در سال گذشته در مرتبه هشتم این رتبه بندی قرار دارد.

 

میزان مصرف سیمان و فلز در ساختمان

به ازای هر یک متر مربع ساختمان بر حسب نوع اسکلت بندی، میزان متفاوتی سیمان به مصرف می رسد. برای مثال در حالت اسکلت بتنی حدود 150 تا 200 کیلوگرم سیمان به مصرف می رسد و این میزان در اسکلت فولادی حدود 50 کیلوگرم می باشد.

با توجه روند رشد بالایی که محصولات فولادی در سال های اخیر داشته، شاهدیم که در ساخت و ساز عمدتا از اسکلت بتنی استفاده می شود.

تاثیر افزایش قیمت سیمان در بهای تمام شده ساختمان

همانطور که گفته شد بر حسب نوع اسکلت بندی ساختمان، مقدار متفاوتی سیمان مصرف می شود. حال اگر ساختمان بتنی که مصرف بالای سیمان دارد را در نظر بگیریم برای تولید هر یک متر مربع ساختمان، به حدود 150 تا 200 کیلوگرم(3 تا 4 پاکت) سیمان نیاز است. در تاریخ 18 تیر ماه 1401 سیمان در بورس کالا حدود 700 تومان به صورت میانگین معامله شد که اگر فرض کنیم خریدار با توجه به هزینه حمل و مالیات بورس کالا، سیمان را کیلویی حدود 1000 تومان دریافت نماید، پس در هر متر مربع ساختمان در بدترین حالت حدود 200 هزار تومان سیمان به مصرف می رسد. با توجه به آخرین گزارش مرکز آمار قیمت هر مترمربع ساختمان در تهران حدود 40 میلیون تومان می باشد. پس با یک محاسبه ساده می توان فهمید که سهم سیمان از کل بهای تمام شده ساختمان حدود 0.5 درصد می باشد و حتی اگر سیمان به 2000 تومان برسد که در شرایط فعلی بعید می باشد، باز سهم آن از کل بها کمتر از یک درصد خواهد بود.

مقدار تولید و ظرفیت اسمی سیمان در کشور(میلیون تن)

در نمودار زیر مقدار تولید سیمان و ظرفیت اسمی آن در 20 سال اخیر نشان داده شده است.

 

 این نمودار تقریبا وضعیت کلی کشور را نشان می دهد و می توان تفاسیر زیادی از آن داشت. در دهه 80 با توجه به اینکه دولت نفت گران قیمت را به فروش رسانده و دلار ارزان در اختیار داشت، برای اینکه تورم آن سال ها را کنترل نماید، اقدام به واردات مواد و عرضه با قیمت های پایین تر در کشور می نمود و به طبع این عمل محیط رقابتی تولید کنندهای داخل را تهدید نموده و موجب زیان این شرکت ها می شد. این عمل باعث شد تا بسیار از سرمایه گذاران به فکر ورود به بخش هایی که دولت توان دخالت در آن بخش ها را نداشته بیوفتند و به همین دلیل بود که مشاغلی مثل ساختمان سازی رونق پیدا کرد و به دلیل سهم عمده سیمان در ساختمان سازی، زیر ساخت های این صنعت افزایش پیدا کرد ولی در دهه 90 با توجه به تحریم های صورت گرفته و کاهش بودجه دولت و کاهش ضریب رشد GDP مقدار تقاضای سیمان کاهش پیدا کرد و شاهد کاهش تولید در کشور بودیم.

روند صادرات سیمان و کلینکر

همانطور که در بخش قبلی گفته شد،با افزایش ظرفیت تولید سیمان در کشور، تقاضا نتوانست میزان عرضه را پوشش دهد و تعدادی از شرکت های سیمانی رو به صادرات آوردند ولی به ترتیب با توسعه کشور های منطقه ای و شروع تحریم ها، صادرات سیمان کاهش یافته و کلینکر که محصول میانی می باشد و از ماندگاری زیادی نیز برخوردار است، صادراتش افزایش یافت.

نقشه شرکت های سیمانی و درصد صاردات سیمان و کلینکر در سال 1400

در نمودار زیر نقشه شرکت های سیمانی در کشور را مشاهده میکنیم و با توجه اینکه در فصل زمستان به دلیل قطعی گاز، شرکت ها برای تولید سیمان نیاز به مصرف مازوت دارند و این مازوت از شرکت های پالایشی دریافت می شود، جایگاه شرکت های پالایشی نیز در نقشه نشان داده شده است.

همچنین درصد صادرات سیمان و کلینکر نیز به کشور های منطقه نشان داده شده است که بیشترین صادرات سیمان به افغانستان، کویت و ترکمنستان و بیشترین صادرات کلینکر به عراق و کویت انجام می شود.

در تحلیل این نقشه نکات مهمی را می توان ذکر کرد، برای مثال شرکت سخاش با توجه به قرارگرفتن در منطقه محروم و به دلیل نبود گاز، از مازوت به عنوان سوخت استفاده می نماید و این ماده را از پالایشگاه نفت اصفهان دریافت می نماید و همانطور که مشاهده می کنیم حمل محموله برای این فاصله نرخ مصرف را بسیار بالاتر خواهد برد.

همچنین با توجه به اعمال تعرفه هایی از سمت کشور عراق برای واردات سیمان، شرکت هایی مثل سیمان ایلام که در این ناحیه قرار دارند ممکن است با مشکلاتی مواجه شوند.

 

درصد مالکیت بازیگران صنعت سیمان

در تحلیل یک صنعت این موضوع که بازیگران اصلی چه کسانی هستند موضوع مهمی می باشد. همانطور که در نمودار زیر مشاهده می نماییم، حدود 90 درصد از سیمان کشور تحت کنترل دولت می باشد و از طرف دیگر چون مصرف اصلی این محصول نیز در پروژه های عمرانی و توسط خود دولت انجام می شود، به نوعی تضاد منافع پیش آمده و انتظار پیگیری های زیادی از سمت سهامداران برای مشکلات صنعت نمی رود و همانطور که در سال های گذشته شاهد بودیم، این صنعت با حداقل حاشیه سود در حال فعالیت بوده است.

ساختار مالکیتی شرکت های سیمانی

در نمودار زیر سهم بازیگران عمده صنعت سیمان را از کل تولید به همراه درصد سرمایه گذاری روی هر شرکت را مشاهده می کنیم.

همانطور که مشاهده میکنیم سازمان تامین اجتماعی با بیشترین سهم، حدود 20 میلیون تن از تولید سیمان کشور را در اختیار داشته و دو زیر مجموعه مهم به نام های سفارش و سیتا دارد. حدود 51 درصد از شرکت سفارس برای تامین اجتماعی بوده و خود سفارس نیز سهامدار 27 درصد ساوه، 83 درصد سآبیک و … می باشد، پس می توان گفت سازمان تامین اجتماعی به صورت غیر مستقیم کنترل شرکت های ، ساوه، سآبیک و… را در اختیار دارد.

ظرفیت اسمی تولید سیمان

در نمودار زیر ظرفیت اسمی تولید سیمان شرکت های بورسی را برحسب هزار تن مشاهده می کنیم. در این بین دو شرکت ستران وسآبیک با بیشترین ظرفیت در صدر بزرگترین سیمانی های کشور قرار دارند.

حاشیه سود ناخالص،عملیاتی و خالص شرکت های سیمانی در سال 1401

حاشیه سود ناخالص برابر نسبت سود ناخالص به کل فروش، حاشیه سود عملیاتی نسبت سود عملیاتی به کل فروش و حاشیه سود خالص برابر نسبت سود خالص به کل فروش می باشد.

 حاشیه سود ناخالص سیمانی ها

حاشیه سود عملیاتی سیمانی ها

حاشیه سود خالص سیمانی ها

میانگین حاشیه سود ناخالص، عملیاتی و خالص برای صنعت سیمان در سال 1400 به ترتیب برابر 42%، 32% و 36% بوده است و  مقادیر بالاتر از میانگین نشان از عملکرد مطلوب شرکت دارد. از منظر حاشیه سود عملیاتی که بهترین ملاک برای مقایسه عملکرد شرکت ها می باشد، شرکت هایی نظیر “ساروم”، “ساوه” و “سمازن” بهترین عملکرد و شرکت هایی نظیر “سفاروم”، “سدور” و “سکارون”   ضعیف‌ترین عملکرد را در اختیار داشته اند.

روند قیمتی سیمان در بورس کالا

در خرداد 1400 بود که سیمان وارد بورس کالا شد. این محصول در بورس کالا با توجه به قطعی برق و کاهش تولید شرکت ها عمدتا در ماه های تابستان توسط معامله گران رقابت شده و موجب بالا رفتن نرخ می شود.

 

در نمودار بالا با رنگ قرمز میانگین قیمت هفتگی کلیه سیمان مبادله شده شرکت ها در بورس کالا نشان داده شده و محصولاتی نظیر تیپ 2 فله و پاکتی و پوزولانی و تیپ 5 با رنگ ها دیگر نشان داده شده است.

همانطور که مشاهده می کنیم در این بین بیشترین نرخ برای تیپ 2 پاکتی و کمترین برای سیمان پوزولانی و فله تیپ 2 می باشد.

اختلاف نرخ فروش شرکت ها در بورس کالا

در صنعت سیمان به علت با اهمیت بودن هزینه حمل، موضوع منطقه بندی از اهمیت ویژه ای برخودار می شود و با وجود اینکه در ایران با مازاد عرضه مواجهیم ولی بخش هایی مثل شمالی و مرکزی به علت ساخت و ساز بالا شاهد رقابت بالا و به این ترتیب نرخ بالای سیمان نسبت به سایر مناطق داریم.

تاریخ آخرین آپدیت: 1401/04/19

در نمودار بالا نرخ میانگین سیمان تیپ 2 و فله از ابتدای سال محاسبه شده و با توجه به اینکه برای تقاضا در مناطق مختلف متفاوت می باشد، شاهد رقابت بر سرمحصولات شرکت ها هستیم که به ترتیب بیشترین به کمترین لیست شده اند و در این بین به طور میانگین شرکت سیمان کرمان و سیمان فارس حدود 20 درصد محصولات خود را گران تر و شرکت هایی نظیر سیمان غرب آسیا و سیمان لار سبزوار حدود 23 درصد سیمان خود را ارزانتر از نرخ میانگین به فروش رسانده اند.

نتیجه گیری

در مطالب قبلی سعی شد تا مهمترین نکات صنعت گفته شود، حال برای جمع بندی خلاصه مهمترین مطالب را مجددا تکرار میکنیم. با توجه به اینکه این صنعت برای تداوم فعالیت به منابع انرژی همچون برق و گاز نیاز دارد و طبق روال اخیر شاهد قطعی برق در تابستان و قطعی گاز در زمستان برای صنایع تولیدی هستیم که صنعت سیمان نیز از این قاعده مسثنی نبوده و این محدودیت ها را مشاهده می کند. این عامل باعث شده تا شرکت ها روال تولید خود را دستخوش کمی تغییر قرار داده و تمرکز خود را در ماه هایی مثل اردیبهشت و خرداد و شهریورتا آبان را روی تولید محصولی نظیر کلینکر گذاشته تا در فصل زمستان که گازشان قطع می باشد با کاهش تولید مواجه نباشند، زیرا هزینه حمل مازوت برای شرکت هایی که فاصله زیادی از پالایشگاه دارند بالا بوده و باعث کاهش حاشیه سود شرکت ها می شود. پس با این اوصاف رفتار فصلی برای شرکت های این گروه مثل صنعت قندی امری طبیعی است و نباید با کاهش تولید در یک ماه خاص نگران وضعیت عملکردی شرکت باشیم.

موضوع بعدی بحث افزایش نرخ سیمان است که برخلاف باور عموم طبق محاسبات صورت گرفته مشخص شد که سیمان سهم زیر 1 درصدی از کل بهای ساختمان را دارد و افزایش نرخ سیمان نمی تواند موجب بالا رفتن قیمت مسکن شود.

صنعت سیمان برخلاف سایر صنایع از گیر تحلیلی زیادی برخوردار نمی باشد و عمدتا وضعیت آن در بازار مشخص بوده و در مواقعی مثل افزایش رقابت در بورس کالا، سهامداران به سرعت واکنش نشان داده و پول راحت وارد این صنعت می شود. وضعیت صنعت نیز  رابطه مستقیمی با نرخ رشد اقتصادی کشور دارد زیرا عمده سیمان تولیدی در پروژه های عمرانی به مصرف می رسد، پس مبلغ تعیین شده بودجه عمرانی در ابتدای هر سال، می توان وضعیت صنعت را در طی سال مشخص نماید.