صندوق‌های سرمایه‌گذاری، نهادهای مالی هستند که با جمع‌آوری سرمایه از افراد مختلف، آن را در سبد متنوعی از دارایی‌ها مانند سهام، اوراق قرضه، طلا و … سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها توسط ارکان مختلفی اداره می‌شوند که هر کدام وظایف و اختیارات مشخصی دارند. ارکان صندوق های سرمایه گذاری شامل یک رکن اجرایی و یک رکن نظارتی است که هر صندوق بر اساس اساسنامه، برای خود انتخاب می‌کند. انتخاب ارکان مناسب، نقشی اساسی در عملکرد و موفقیت صندوق‌های سرمایه گذاری ایفا می‌کند.

شناخت ارکان صندوق های سرمایه گذاری ملاک مهمی برای انتخاب صندوق هستند. سوالاتی از قبیل اینکه چه کسی صندوق را مدیریت می‌کند؟ یا اینکه چگونه بر عملکرد صندوق نظارت می‌شود؟ سوالات مهمی هستند که باید در اساسنامه و امیدنامه صندوق‌ها جست‌وجو شوند. با مطالعه این مطلب از کاریزما لرنینگ، با مفهوم کامل ارکان صندوق های سرمایه گذاری و تاثیر آن‌ها بر عملکرد صندوق آشنا خواهید شد.

ارکان اصلی صندوق های سرمایه گذاری در ایران

همان‌طور که در مقاله «صندوق سرمایه گذاری چیست؟» اشاره شد، افرادی که اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس به روش غیرمستقیم می‌کنند، به دنبال صندوق‌های سرمایه گذاری با عملکردی قوی هستند. عملکرد هر صندوق، به عملکرد ارکان آن، که در اساسنامه صندوق تعریف شده، وابسته است. در حالت کلی، ارکان صندوق های سرمایه گذاری را اشخاص زیر تشکیل می‌دهند:

1- مجمع صندوق سرمایه‌گذاری؛ مهم‌ترین جزء از ارکان صندوق های سرمایه گذاری

مجمع صندوق به عنوان بالاترین رکن صندوق‌های سرمایه گذاری، نقشی اساسی در نظارت بر فعالیت‌های آن ایفا می‌کند. وظایف این مجمع شامل انتخاب ارکان اصلی صندوق، نظارت بر عملکرد آن‌ها و تصمیم‌گیری‌های کلیدی در خصوص اساسنامه و امیدنامه صندوق است.

رسمیت یافتن این مجمع، نیازمند حضور حداقل نصف به علاوه یک نفر از دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز و دارای حق رأی در صندوق مربوطه است. واحدهای سرمایه گذاری ممتاز نوعی از واحدهای سرمایه گذاری صندوق هستند که توسط موسسین صندوق و در بدو تاسیس خریداری می شوند. مجمع صندوق در هر زمان  و به دعوت یکی از اشخاص مدیر، متولی، دارندگان بیش از یک پنجم از واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز صندوق و سازمان بورس، قابل تشکیل است. تغییرات لازم در اساسنامه و امیدنامه صندوق هم باید قبل از درج به تصویب این مجمع برسد.

2- مدیر صندوق سرمایه‌گذاری؛ رکن اجرایی صندوق

مدیر صندوق ركن اجرايی صندوق و متخصص در بازار سرمايه است كه لازم است مطابق اساسنامه، گزارشات پيش‌بيني شد‌ه و اطلاعات قابل ارائه را تهيه و در اختيار متولی، حسابرس و سازمان قرار دهد. همچنين با استفاده از تارنمای مربوط به صندوق سرمايه‌گذاری و کدال (سامانه یا پایگاه اطلاعات جامع شرکت‌های پذیرفته‌شده یا فهرست‌شده در بورس)، اطلاعات ذكر شد‌ه در بخش اطلاع‌رسانی اساسنامه را جهت آگاهی عموم افشاء می‌نمايد.

مدير صندوق يک يا چند شخص حقيقی را به‌عنوان مدير گروه مديران سرمايه‌گذاری انتخاب می‌کند كه به نمايندگی مدير تصميمات مربوط به سرمايه‌گذاری و خريد و فروش سهام و اوراق بهادار را در چارچوب مقررات اعمال می‌نمايند. مشخصات مدير سرمايه‌گذاری در اختيار سازمان قرار می‌گیرد و لازم است تا صلاحيت حرفه‌ای او نيز به تأييد سازمان رسد.

وظیفه دیگر مدیر صندوق، تهیه نرم افزارها و سخت افزارهای لازم و استفاده از آن‌ها برای اجرای اهداف صندوق است که جزئیات آن در ماده 40 اساسنامه صندوق‌ها آمد‌ه است. نام مدیر صندوق به دلیل اهمیت جایگاه و تاثیر او در انتخاب صندوق توسط سرمایه‌گذاران، در امیدنامه صندوق ذکر و در تارنمای آن منتشر می‌شود.

در واقع مدیر صندوق، نماینده صندوق در برابر سرمایه‌گذاران، ادارات دولتی و غیر دولتی، اشخاص حقوقی و حقیقی و مراجع قضایی به عنوان نماینده صندوق عمل می‌کند.

شرح وظایف مدیر صندوق به عنوان عضو اجرایی صندوق شامل موارد زیر می‌شود:

1. نمایندگی صندوق
2. تصمیم‌گیری درباره پرتفوی صندوق
3. تعیین کارگزار صندوق
4. ثبت و نگهداری رویدادهای مالی صندوق
5. دریافت دستور خرید و فروش اوراق بهادار
6. استفاده از کارشناسان در خصوص اهداف اجرایی صندوق
7. انتخاب و معرفی یک یا چند نفر شخص حقیقی خبره در زمینه سرمایه‌گذاری صندوق

3- متولی صندوق؛ از دیگر ارکان مهم صندوق های سرمایه گذاری

یکی دیگر از ارکان صندوق های سرمایه گذاری متولی صندوق است. اما منظور از متولی صندوق سرمایه گذاری چیست؟ متولی مثل وکیل است. امین سرمایه‌گذاران، که به او اعتماد دارند.

متولی صندوق، شخصی حقوقی است که مجمع صندوق او را انتخاب می‌کند. این شخص باید مورد تایید سازمان بورس اوراق بهادار باشد. متولی صندوق در واقع، نماینده سرمایه‌گذاران صندوق است.

از وظایف متولی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نظارت بر عملکرد سایر ارکان صندوق برای اطمینان خاطر از رعایت مقررات و مفاد اساسنامه و امیدنامه صندوق
• ارائه به موقع گزارشات و نظرات حسابرس
• انتشار به موقع اطلاعات صندوق از طرف مدیر
• طرح دعوا به مراجع ذی‌صلاح (در صورتی که ارکان دیگر صندوق از مقررات و مفاد ثبت‌شده در اساسنامه و امیدنامه صندوق تخلف کنند.)

4- ضامن نقدشوندگی؛ مهم‌ترین شاخصه انتخاب صندوق

نقدشوندگی صندوق از مهم‌ترین شاخصه‌های انتخاب صندوق است. ضامن نقدشوندگی صندوق سرمایه‌گذاری موظف است در شرایطی که صندوق برای انجام پرداخت‌ها طبق اساسنامه يا ابطال واحدهای سرمايه‌گذاری متقاضيان، وجه نقد كافی نداشتـه باشد، نقدینگی لازم را فراهم کند.

علاوه بر این، در برخی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، ضامن به عنوان ضمانت برای تامین اصل سرمایه، حداقل سود برای دوره مشخص یا پرداخت سود دوره‌ای به سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود. بنابراین وجود ضامن نقدشوندگی در صندوق‌ها یک مزیت برای کاهش ریسک نقدشوندگی گواهی‌های صندوق محسوب می‌شود. نکته قابل توجه این است که وجود ضامن اختیاری است و ممکن است یک صندوق ضامن نداشتـه باشد.

5- ضامن جبران خسارت یا حداقل سود

ضامن جبران خسارت نیز مانند ضامن نقد شوندگی یکی از ارکان صندوق به حساب می‌آید که در بعضی از صندوق‌ها وجود دارد ولی در برخی دیگر خیر. وظیفه ضامن جبران خسارت یا حداقل سود این است که اگر صندوق سرمایه‌گذاری در انتهای دوره نتوانست میزان بازدهی وعده داد‌ه شد‌ه را محقق کند. این رکن باید میزان مابه‌التفاوت بازده واقعی با بازده تضمین داد‌ه شد‌ه را به سرمایه‌گذاران صندوق سرمایه‌گذاری بپردازد.

لازم به ذکر است که با توجه به موازین شرعی، ضامن حداقل سود اجازه سرمایه‌گذاری در صندوق را ندارد و حتی نمی‌تواند با دیگر سرمایه‌گذاران صندوق شریک شود. مدیریت وجوه صندوق نیز قابل انتقال به این رکن نیست. همچنین، اگر یک بانک ضامن حداقل سود در یک صندوق باشد، صندوق مربوطه نمی‌تواند در آن بانک سپرده‌گذاری کند.

از سال ۱۳۹۶ طبق ابلاغیه سازمان بورس و اوراق بهادار، امکان تضمین نرخ سود توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود ندارد و صندوق‌های سرمایه‌گذاری صرفاً قادر به ارائه پیش‌بینی سود به متقاضیان خواهند بود. در صورت ارائه پیش‌بینی سود، اگر در دوره ذکر شد‌ه، صندوق نتواند به سود پیش‌بینی شد‌ه برسد، حداکثر به اندازه کارمزد مدیر برداشتـه می‌شود و به صندوق اضافه می‌شود تا به سرمایه‌گذاران پرداخت شود. بنابراین، فاصله میان بازده محقق‌شده و پیش‌بینی شد‌ه جبران می‌شود.

6- بازارگردان؛ از ارکان اصلی صندوق های ETF

در صندوق‌های قابل معامله (ETF) رکن ضامن نقدشوندگی حذف شد‌ه و درعوض رکن جدیدی به عنوان بازارگردان مسئولیت نقدشوندگی واحدهای سرمایه‌گذاری را به عهده دارد. یعنی در مواقعی که برای واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق، عرضه‌کننده‌ای وجود نداشتـه باشد یا خریداری نخواهد واحدهای صندوق را بخرد و اصطلاحا صف خرید یا فروش به وجود آید، بازارگردان موظف است بازار را به تعادل برساند و این صف‌ها را بشکند.

7- حسابرس؛ ازجمله ارکان ضروری تمام صندوق های سرمایه گذاری

طبق اساسنامه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری باید صورت‌های مالی سه ماهه، شش ماهه، نه ماهه و سالانه خود را منتشر کنند. در پایان هر کدام از دوره‌‍‌های مذکور، مدیر صندوق موظف به تهیه و ارائه این صورت‌های مالی است. مدیر صندوق باید صورت‌های مالی شش ماهه و سالانه صندوق را به حسابرس جهت حسابرسی و اظهار نظر ارائه دهد.

همانطور که گفتـه شد، حسابرس صندوق توسط متولی و از بین موسسات حسابرسی معتمد یا مورد تایید سازمان به صندوق پیشنهاد می‌شود و به تصویب مجمع صندوق می‌رسد. همچنین عزل او هم به تقاضای متولی و با ذکر دلایل و تصویب مجمع صورت می‌گیرد.

حسابرس صندوق مسئول بررسی اصول و رویه‌های مدیر و متولی در اجرای وظایفشان است. او درمورد کفایت یا ضعف این اصول و رویه‌ها اظهار نظر و راه‌حل‌های پیشنهادی‌اش برای رفع نقایص احتمالی را مطرح می‌کند. همچنین تهیه گزارش‌های حسابرسی برای صورت‌هاي مالي صندوق (شش‌ماهه و سالانه) با رعايت استانداردهای حسابرسی و در نظر گرفتـن استانداردهای ملی حسابداری، بر عهده حسابرس صندوق است.

8- مدیر ثبت صندوق؛ از ارکان صندوق های سرمایه گذاری بزرگ

وظیفه اصلی مدیر ثبت، اجرای درخواست‌های صدور و ابطال در چارچوب مقررات مربوطه و اساسنامه است. در همین راستا، مدیر ثبت باید شعبی که سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق مراجعه به آن‌ها فرآیند صدور یا ابطال را انجام دهند، اعلام کند. البته مدیر ثبت در صندوق‌های سرمایه‌گذاری کوچک حضور ندارد و فقط در صندوقهای سرمایه‌گذاری بزرگ با حداقل سرمایه 50 میلیارد ریال حضور دارد. نام مدیر ثبت هم در امیدنامه ذکر و در تارنمای آن منتشر می‌شود.

9- کارگزاران صندوق؛ لازمه وجود تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری

کارگزار صندوق، شخصی است که از میان کارگزاران دارای مجوز از طرف سازمان بورس و اوراق بهادار تهران و مدیر صندوق سرمایه گذاری انتخاب می‌شود. کارگزاران همه‌جا مسئولیت انجام معاملات را برعهده دارند و مدیر صندوق برای انجام معاملات سهام پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار از خدمات کارگزاران مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار استفاده می‌کند. هر صندوق در هر زمان باید حداقل یک کارگزار داشتـه باشد.

10- مدیر سرمایه‌گذاری؛ از دیگر ارکان رسمی صندوق‌ها

مدیر سرمایه‌گذاری شخصی حقیقی است که وظیفه دارد سرمایه‌های جمع‌شده را باتوجه به شرایط بازار در دارایی‌های مناسبی که به‌نفع سرمایه‌گذاران است و بیشترین بازده را دارد، سرمایه‌گذاری کند. این سرمایه‌گذاری می‌تواند روی سهام، اوراق با درآمد ثابت، سپرده‌های بانکی و… باشد. در واقع مدیریت ترکیب دارایی‌های صندوق با این رکن است.

چکیده هر آنچه که باید در مورد ارکان صندوق های سرمایه گذاری بدانید

در این مقاله از کاریزما، ارکان صندوق های سرمایه گذاری در ایران را بررسی کردیم. گفتیم که این ارکان افراد حقیقی و حقوقی هستند که در پیشبرد اهداف صندوق نقش دارند. شما با مراجعه به سایت هر صندوق می‌توانید ارکان آن صندوق را شناسایی کنید.

سوالات متداول