افزایش سرمایه یکی از موضوعاتی است که به گوش سرمایه‌گذاران و فعالین بورس بسیار آشناست. در حال حاضر، بیش از 600 شرکت در بورس و فرابورس فعال هستند که هرازچند گاهی تعدادی از آن‌ها افزایش سـرمایه می‌دهند. قیمت سهام پس از افزایش سـرمایه تغییر می‌کند، بنابراین برای سهامداران بسیار مهم و لازم است که بدانند افزایش سـرمایه چیست و برای قیمت سهمشان پس از افزایش سرمایه چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا سهم را باید تا پس از افزایش سـرمایه نگهداری کرد یا پیش از برگزاری مجمع آن را فروخت؟ چه شرکت‌هایی اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند؟ انواع افزایش سرمایه کدامند و کدامیک بهترین روش است؟ و سوال‌های دیگر که در این مقاله از کاریزما به آنها پاسخ داد‌ه می‌شود.

افزایش سرمایه چیست؟

برای اینکه بدانید افزایش سـرمایه چیست، باید در ابتدا بدانید که منابع شرکت دو دستـه هستند:

• منابع تحت مالکیت خود شرکت: که متعلق به سهامداران آن شرکت است.
• منابع تحت مدیریت شرکت: که درواقع وجوهی است که شرکت به طلبکاران بدهکار است و برای مدتی از آنها استفاده می‌کند و سپس به آنها بازمی‌گرداند.

بنابراین، سرمایه شرکت قسمتی از سمت چپ ترازنامه است که آورد‌ه سهامداران بود‌ه و بخشی از حقوق صاحبان سهام است. در حالت خلاصه، افزایش سرمایه در شرکت‌های سهامی یعنی “افزایش اسمی میزان سرمایه ثبت شد‌ه شرکت”.

مقاله پیشنهادی: ترازنامه چیست؟

افزایش سرمایه چه سودی برای سهامدار دارد؟

به زبان ساده، افزایش سـرمایه یعنی افزایش تعداد سهام منتشره توسط شرکت‌های سهامی. پس می‌توان گفت، افزایش سـرمایه یکی از روش‌های تامین مالی شرکتها است. شرکتها برای اینکه بتوانند فعالیت‌های خود را توسعه دهند و قدرت رقابت خود را حفظ و یا افزایش دهند اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند. در برخی از مواقع نیز افزایش سـرمایه جهت اصلاح ساختار مالی صورت می‌گیرد.

به این نکته توجه فرمایید که ارزش یک شرکت با سرمایه آن شرکت یکی نیست. در واقع، ارزش شرکت شامل، نیروی انسانی، سود، تجهیزات، خطوط تولید، ارزش برند… می‌شود و سرمایه مقدار پولی می‌باشد که برای شروع اولیه و تداوم فعالیت هر شرکتی مورد نیاز بوده و سهامداران در تهیه کردن آن نقش مهم و اساسی را دارند.

این تامین منابع مالی جدید از طریق افزایش سـرمایه می‌تواند به شکل‌های مختلفی صورت پذیرد. هنگامی‌که یک شرکت در بورس اوراق بهادار بخواهد سرمایه خود را افزایش دهد، باید تعدادی سهام جدید منتشر کند و به سهامداران بفروشد تا مبلغ مورد نیاز برای افزایش سـرمایه را تأمین کند. تفاوت اصلی بین انواع روش‌های افزایش سـرمایه، در محل تامین این منابع جدید است.

انواع افزایش سرمایه

در مجموع، می‌توان چهار دسته کلی برای افزایش سرمایه شرکت‌ها در نظر گرفت که شامل:

• افزایش سـرمایه به روش صرف سهام
• افزایش سـرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
• افزایش سـرمایه از محل سود انباشته (سهام جایزه)
• افزایش سـرمایه از محل آورد‌ه نقدی و مطالبات حال شد‌ه سهامداران

در ادامه مطلب به توضیح هریک از انواع افزایش سرمایه می‌پردازیم:

1- افزایش سـرمایه از محل تجدید ارزیابی

در افزایش سـرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، شرکت دارایی‌های ثابت مشهود خود مانند زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و تجهیزات، سرمایه‌گذاری‌ها و… را مورد تجدید ارزیابی قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، ارزش دارایی‌های یک شرکت بر اساس نرخ تورم کشور ارزیابی شد‌ه و در ترازنامه به‌روز می‌شود. با به‌روز شدن ارزش دارایی‌ها، امکان استفاده از تسهیلات مالی بیشتر نیز وجود دارد. این عمل در شرکت‌های زیان‌ده می‌تواند به‌عنوان محرکی برای تجدید حیات شرکت‌ها محسوب شود.

به عنوان مثال، افزایش سـرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها به‌ویژه برای شرکت‌هایی که مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت شده‌اند، از اهمیت زیادی برخوردار است. بر‌اساس قانون تجارت در صورتی که مقدار زیان از نصف سرمایه ثبتی شرکت بیشتر باشد، شرکت مذکور مشمول ماده ۱۴۱ می‌شود. شرکت زیان‌ده برای خروج از این ماده باید سرمایه خود را به مقداری افزایش دهد تا میزان زیان از نصف سرمایه کمتر شود. در این روش، درصد مالکیت سهامدار در شرکت تغییری نمی‌کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد می‌شود، تعداد سهام فرد نیز افزایش پیدا می‌کند.

در نتیجه، از آنجایی‌که معادله حسابداری در ترازنامه باید برقرار باقی بماند و بدهی‌های شرکت نیز تغییری نکرده، سرمایه شرکت باید افزایش پیدا بکند تا این معادله برقرار بماند. در این روش، پولی به شرکت وارد نمی شود و فقط یک عملیات حسابداری در صورت‌های مالی شرکت رخ می دهد. به همان مقدار که تعداد سهام سهامدار افزایش پیدا می‌کند قیمت آن کاهش پیدا می‌کند، درنتیجه تغییری در دارایی شخص رخ نمی‌دهد.

2- افزایش سـرمایه از محل سود انباشته

طبق قانون تجارت شرکت‌ها موظفند سالانه درصدی از سود خود را بین سهامداران تقسیم نکرد‌ه و نزد خود نگهداری کنند. این سود در حسابی تحت عنوان سود انباشتـه در صورت‌های مالی شرکت‌ها ثبت می‌شود. با افزایش سودهای ذخیره شد‌ه و رسید‌ن به مقدار مناسبی، شرکت می‌تواند از این محل سرمایه خود را افزایش دهد و با این کار منابع جدید موردنیاز خود را تامین کند. پس در روش سود انباشته نیز عملا جریان نقدینگی جدید به شرکت وارد نمی‌شود.

پس به دلیل اینکه سهامداران پولی برای سهام جدید خود پرداخت نمی‌کنند، در این روش به سهامداران، سهامی تحت عنوان سهام جایزه تعلق می‌گیرد. بنابراین در روش سود انباشته نیز درصد مالکیت سهامدار در شرکت تغییری پیدا نمی‌کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد می‌شود تعداد سهام شخص نیز افزایش پیدا می‌کند. در این روش نیز میزان دارایی سهامدار تغییری نمی‌کند، یعنی به همان نسبت که تعداد سهام شخص زیاد می‌شود قیمت سهام کاهش پیدا می‌کند.

فرمول محاسبه در این روش، به شرح زیر است:

3- افزایش سـرمایه از محل آورد‌ه نقدی

در مواقعی که شرکت نیاز به منابع جدید برای طرح‌های توسعه‌ای خود دارد، اما سود انباشته مناسبی در اختیار ندارد، ناچار به افزایش سـرمایه از محل آورد‌ه نقدی سهامداران است. به دلیل اینکه این روش، نیازمند تامین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران شرکت می‌دهد.

به این صورت که اوراقی تحت عنوان «حق تقدم سهام» در اختیار سهامداران فعلی قرار می‌گیرد. سهامدار در مدت زمان مجاز برای معاملات این اوراق که معمولا ۲ ماه است و به آن مهلت پذیره‌نویسی گفتـه می‌شود، دو راهکار دارد.

• پرداخت مبلغ اسمی سهام: در این روش سهامدار به ازای هر سهم باید مبلغی را در بازه زمانی دو ماهه به شرکت پرداخت کند. این مبلغ در ایران معمولا هزار ریال (قیمت اسمی سهم) است. با این کار پس از طی شدن مراحل افزایش سـرمایه، حق تقدم شما تبدیل به سهم عادی می‌شود.
• فروش حق تقدم: اگر سهامدار به هر علتی تمایل نداشتـه باشد که از حق تقدم‌های خود استفاده کند، می‌تواند در بازه زمانی دو ماهه حق تقدم‌های خود را به سرمایه‌گذاران دیگر بفروشد. این حق تقدم‌ها مانند سهام عادی در بورس قابل معامله هستند. حق تقدم هر سهم با اضافه شدن حرف «ح» پس از نماد آن قابل شناسایی است. به‌عنوان نمونه، حق تقدم ایران خودرو با نماد «خودروح» معامله می‌شود.

مقاله پیشنهادی: حق تقدم سهام چیست؟

4- افزایش سـرمایه از روش صرف سهام

در این روش، شرکت سهام خود را به مبلغی بیش از قیمت اسمی و از طریق پذیره‌نویسی به فروش رساند‌ه و تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام را، به حساب اندوختـه منتقل یا در ازای آن سهام جدید، به سهامداران قبلی می‌دهد.

در افزایش سـرمایه به روش صرف سهام به جای انتشار سهام عادی با ارزش اسمی، پذیره‌نویسی سهام جدید ناشی از این عمل به قیمت بازار انجام می‌گیرد. منظور از صرف سهام، اضافه ارزش سهام یعنی مابه‌التفاوت ارزش بازاری و اسمی سهام است.

شرکت درخصوص صرف سهام سه کار می توانند انجام دهند:

• انتقال اضافه ارزش به اندوخته شرکت
• تقسیم نقدی اضافه ارزش به سهامداری قبلی
• داد‌ن سهام جدید به سهامداران قبلی

در مورد فروش هم دو کار می‌توانند انجام دهند:

• فروش با حفظ حق تقدم
• فروش با سلب حق تقدم

مقاله پیشنهادی: افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم (صرف سهام)

بهترین نوع افزایش سرمایه کدام است؟

باید توجه داشت ساختار شرکت‌ها با یکدیگر تفاوت داشتـه و از آنجاکه هر یک پیچیدگی‌های خاص خود را دارند، نمی‌توان نسخه‌ای کلی برای همه شرکت‌ها در نظر گرفت.

در مجموع، اما افزایش سـرمایه‌ای که سبب ورود منابع جدید مالی به شرکت شود، شرایط مناسب‌تری را برای توسعه فعالیت‌ها رقم می‌زند. بنابراین افزایش میزان سرمایه از طریق آورد‌ه نقدی و همچنین صرف سهام به‌صورت کلی بهتر قلمداد می‌شوند. همچنین روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها از آنجا که عملا پولی وارد شرکت نشد‌ه و صرفا یک عملیات حسابداری برای بهبود صورت‌های مالی شرکت محسوب می‌شود، به‌ویژه برای شرکت‌های ورشکسته و مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت مناسب ارزیابی می‌شود.

چه زمانی افزایش سرمایه به سهامدار تعلق میگیرد؟

هر اتفاقی که در رابطه با افزایش سـرمایه یک شرکت در مجمع آن شرکت تصویب شود، شامل حال افرادی می‌شود که در زمان برگزاری مجمع شرکت، سهامدار آن شرکت بوده‌اند. بعد از اینکه افزایش سرمایه شرکت در مجمع فوق‌العاده به تصویب رسید، موضوع در روزنامه کثیرالانتشاری که به عنوان روزنامه رسمی شرکت انتخاب شد‌ه، منتشر می‌شود. این موضوع در سامانه کدال نیز به سهامداران اطلاع رسانی می‌شود. همچنین فرمی برای سهامداران آن شرکت ارسال شد‌ه و از آنها درخواست می‌شود تا درصورت تمایل به استفاده از حق تقدم خود برای خرید سهام جدید، فرم مذکور را تکمیل و برای شرکت ارسال نمایند. به این فرم، اصطلاحا گواهی حق تقدم خرید سهام گفتـه می‌شود. در برخی از موارد، شرکت‌ها اقدام به افزایش سـرمایه ترکیبی می‌کنند. مثلا بخشی از آن از محل سود انباشتـه و بخش دیگر از طریق آورد‌ه نقدی سهامداران انجام می‌شود. برای محاسبه قیمت سهم در این روش، باید فرمول دو روش مزکور را با یکدیگر تلفیق کنید. قیمت‌هایی که از طریق فرمول‌ها محاسبه می‌شوند، قیمت تئوریک سهم می‌باشند. در بسیاری از مواقع، در واقعیت این قیمت‌ها ممکن است تغییر پیدا کند. یعنی به دلیل عرضه و یا تقاضای زیاد در سهم ممکن است قیمت سهم بعد از بازگشایی بیشتر یا کمتر از قیمت تئوریک آن شود.