بازار آتی چیست؟

بازار آتی یک مرکز مالی برای انجام قراردادهای آتی استاندارد است که شامل توافق‌نامه‌ای قانونی با حدومرز مشخص است و هنگام امضای قرارداد برای خرید یا فروش یک کالای اقتصادی در آینده باقیمت توافق شده، ایجاد شده است. کالای تحویلی در قرارداد آتی باید دارای استاندارد کیفیت و کمیت بوده و زمان و مکان تحویل آن نیز مشخص باشد. تنها متغیر در معاملات آینده در بازار آتی قیمت است که در مرحله معامله برآورد می‌شود. درواقع منظور از معاملات آتی، پوشاندن ریسک سرمایه‌گذاری است و این ابزار در بورس کالا مورداستفاده قرار می‌گیرد. استفاده از معاملات آینده، می‌تواند به‌عنوان راه‌کاری برای جذب نقدینگی محسوب شود و با قرار گرفتن معامله‌گران و بازارسازان در کنار معاملات آتی، چرخه بورس برای پذیرایی از سرمایه‌های سرگردان تکمیل می‌شود.

قرارداد آتی کالا چیست؟

قرارداد آتی یا (Future Contract)، قراردادی است که در آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند مقدار معینی از کالای مشخصی را باکیفیت و قیمت معلوم، در زمان و مکان مشخص معامله نمایند. به بیان ساده، منظور از قرارداد آتی این است که در زمان حال ما اقدام به خرید کالایی می‌کنیم؛ اما تصمیم نداریم که همین الان کالا را تحویل بگیریم و درواقع می‌خواهیم چند ماه بعد کالا را تحویل گرفته و پول آن را پرداخت کنیم؛ بنابراین به قراردادی که طی آن کالایی را اکنون و باقیمت مشخصی خریداری ‌کنیم، اما تحویل و پرداخت وجه آن در آینده صورت بگیرد، قرارداد آتی می‌‌‌گویند. در این قرارداد طرفین متعهد به تحویل کالا و پرداخت وجه آن در تاریخ مشخصی در آینده هستند و برای تضمین انجام تعهد، باید خریدار و فروشنده هرکدام مبلغی را نزد شخص امینی (بورس کالا) قرار دهند.

جالب است بدانید که قرارداد آتی قراردادی دوطرفه است و می‌توانیم بدون در اختیار داشتن کالا، همین الان کالا با مشخصات معین را بفروشیم و در آینده (پس از چند ماه) آن را باقیمتی که اکنون توافق کردیم، تحویل دهیم و پول آن را دریافت کنیم. این نوع معامله برای کسانی که قصد دارند ریسک خود را کم کنند، مثل کشاورزان و تولیدکنندگان مواد غذایی بسیار مناسب است. کشاورز می‌خواهد مطمئن شود در فصل برداشت محصول از نوسان قیمت در امان باشد و کارخانه هم برای برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی نیاز دارد مقدار و قیمت خریدهای آینده خود را مشخص کند؛ پس با این مثال اهمیت کنترل نوسان و میزان ریسک در معاملات آتی تا حدودی مشخص می‌شود.

چرا بازار آتی یکی از پرطرفدارین بازارها در بین معامله گران بورس های دنیاست؟

چه افرادی در بازار آتی فعالیت می کنند؟ بازار آتی به دلیل این‌که منافع خریدار و فروشنده کالا را تأمین کرده و فرصت کسب سود را برای نوسان‌گیران نیز فراهم می‌کند، در جهان طرفداران زیادی دارد. به عبارتی فعالان این بازار به سه دسته تقسیم می‌شوند:

۱. خریداران کالا: اشخاصی که به کالایی (زعفران، صندوق طلا، نقره و …) در آینده نیاز دارند، امروز در بازار آتی باقیمت معین پیش‌خرید می‌کنند.

۲. فروشندگان کالا: اشخاصی که قصد دارند در آینده کالای خود (زعفران، صندوق طلا، نقره و …) را بفروش برسانند، امروز می‌توانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیش‌فروش کنند. ۳. نوسان‎گیرها: اشخاصی که قصد خرید و فروش فیزیکی اصل کالا (زعفران، صندوق طلا، نقره و …) …) را ندارند، بلکه می‌خواهند با پیش‌بینی درست روند قیمت کالا، سود سرشاری به دست آورند.

بازار آتی به رونق اقتصادی کمک شایانی می‌کند؛ زیرا از یک‌سو تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند ریسک خود را کاهش دهند و از سوی دیگر، کسانی که تمایل دارند سودهای کلان با ریسک بالا کسب نمایند می‌توانند با معاملات قانونی و مطمئن به هدف خود دست یابند.

مزایای قراردادهای آتی

فواید قرارداد آتی چیست؟ استقبال چشمگیر از این بازار به دلیل ویژگی‌ها و منافع بسیار زیادی است که می‌تواند سود کلانی را نصیب فعالان این بازار کند. از این منافع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: •  معافیت مالیاتی • تخصیص سود بانکی به مبلغی که در حساب در اختیار مشتری موجود است • امکان برداشت یک‌روزه موجودی از حساب • کارمزدهای بسیار پایین • امکان خرید و فروش نامحدود در هر روز معاملاتی • واریز روزانه سود و زیان به‌حساب مشتری و … در ادامه به‌تمامی منافع و ریسک‌های این بازار می‌پردازیم. ابتدا به معرفی دو مزیت مهم قراردادهای آتی اشاره می‌کنیم که ماهیت این بازار را شکل می‌دهند: ۱. وجود اهرم در معاملات: یعنی می‌توانیم با چندین برابر پول خود در بازار آتی کالا معامله کنیم. ۲. دوطرفه بودن بازار: یعنی هم از بالا رفتن قیمت می‌توان سود کرد و هم از افت قیمت‌‌ها.

انواع قرارداد های آتی

قرارداد های آتی به دو گروه اصلی طبقه بندی می شوند: قرارداد های آتی کالا: شامل محصولات کشاورزی، فلزات، مواد نفتی و …(قرارداد آتی در مورد کالاهای فیزیکی) قرارداد های آتی مالی: ابزار هایی نظیر سهام، اوراق قرضه، ارز و …(قرارداد آتی سهام و شاخص)

منظور از ویژگی اهرم مالی قراردادهای آتی چیست؟

از اهرم مالی بازار آتی در مواقعی استفاده می‌شود که می‌خواهیم با واردکردن نیرویی کوچک، نتیجه‌ای بسیار بزرگ‌تر به دست ‌آوریم. افراد با هوش مالی بالا همواره به دنبال یافتن فرصت‌های سرمایه‌گذاری با قابلیت اهرمی هستند. اهرم می‌‎تواند با تغییر در زمان، نتیجه نهایی، مواد اولیه و یا سرمایه اولیه، به سرمایه‌گذاران فرصت ثروتمند شدن بدهد؛ اما فراموش نکنید که استفاده اشتباه از وضعیت‌های اهرمی می‌تواند منجر به شکست‌های سنگین مالی شود، لذا افرادی با درجه ریسک‌پذیری بالاتر و هوش و دانش بالا همواره به دنبال سرمایه‌گذاری‌های با اهرم بالاتر هستند. به‌عنوان‌مثال، با اهرم مالی بازار آتی قادر هستید با در اختیار داشتن مبلغ ده کیلوگرم زیره سبز، بر روی ۱۰۰ کیلوگرم زیره سبز سرمایه‌گذاری کنید و سود ۱۰ برابری و یا زیان ۱۰ برابری به‌حساب شما منظور گردد.

دوطرفه بودن بازار آتی به چه معناست؟

در بازار فیزیکی (نقدی) افراد وقتی (زیره، زعفران، پسته و …) را خریداری می‌کنند، این انتظار را دارند که قیمت افزایش یابد تا آن‌ها با فروش در قیمت بالاتر سود کسب کنند؛ یعنی معامله‌گران فقط زمانی می‌توانند از بازار سود کسب کنند که قیمت‌ها رشد کند. ولی زمانی که قیمت کالاهای ذکرشده در حال کاهش است عملاً نمی‌توانند انتظار سود داشته باشند؛ بلکه فقط می‌توانند در صورت دارا بودن کالاها با فروش آن از ضرر یا افزایش آن جلوگیری کنند.

برخلاف بازار نقدی در معاملات آتی کالا، افراد می‌توانند هم در جهت افزایش قیمت و هم در جهت کاهش قیمت سود کسب کنند؛ یعنی وقتی قیمت افزایش می‌یابد افراد در قیمت پایین خرید خود را انجام داده و در قیمت بالاتر آن را به فروش می‌رسانند. از طرفی وقتی سرمایه‌گذاران پیش‌بینی می‌کنند که قیمت‌ها کاهش خواهد یافت، در قیمت بالاتر اقدام به پیش‌فروش کالا کرده و پس از کاهش قیمت‌ها اقدام به خرید همان مقدار مدنظر می‌کنند و از اختلاف بین فروش و خرید منفعت کسب می‌کنند.این امر موجب می‌شود که بدون توجه به شرایط اقتصادی شما بتوانید با تشخیص درست جهت بازار از حرکت قیمت‌ها در هر طرف کسب سود کنید.

چه کالا هایی در بازار آتی معامله می شود؟

ابزارهای مشتقه (ازجمله قراردادهای آتی) ابزاری هستند که قیمت و ارزش آن‌ها از یک نوع دارایی که اصطلاحاً به آن “دارایی پایه” می‌گویند، مشتق می‌شود. معمولاً در بورس‌های کالایی دنیا، دارایی‌های مختلفی ازجمله محصولات کشاورزی، انواع فلزات، انواع فراورده‌های نفتی و سایر محصولات به‌عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مطرح می‌گردند.

در حال حاضر در بورس کالای ایران بازار آتی صندوق طلا، بازار آتی زعفران و بازار آتی نقره در قالب قرارداد آتی معامله می‌شوند(محصولات قابل خرید و فروش در بازار آتی کالا). این در حالی است که در آینده با ایجاد شرایط مطلوب محصولات دیگر نیز می‌توانند در بازار آتی معامله شوند. درصورتی‌که دارایی موردنظر در قرارداد، کالا باشد، لازم است که شرایط قابل‌قبول کالا توسط بورس تعیین شود. دلیل این امر آن است که کالاهای مختلف با شرایط کمی و کیفی متفاوت ممکن است در بازار موجود باشد.

قراردادهای آتی در سهام و صندوق ها

به تازگی قرارداد آتی سهام با 2 شرکت شستا (سرمایه گذاری تامین اجتماعی) و شتران (پالایش نفت تهران) در بازار سرمایه راه اندازی شده است. هم چنین قرارداد آتی صندوق ها نیز با صندوق اهرم قرار است به تازگی راه اندازی شود. تفاوت اصلی آتی سهام و صندوق با آتی کالا، در دارایی پایه است. دارایی پایه همان اوراق بهادار یا واحد های صندوق است که در مشخصات هر قرار داد ذکر می شود. ساز و کار این قراردادهای آتی همانند چیزی است که در بالا گفته شد.

نمادهای معاملاتی در بازار آتی

نماد معاملاتی در بازار آتی به چه صورت است؟ تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می‌شود و فقط برای سررسیدهای معینی که تعیین شده، امکان انجام معاملات آتی وجود دارد. هر سررسید با یک نماد مشخص در تابلو معاملات نمایش داده می شود. هر نماد معاملاتی متشکل از نام کالا، ماه و سال قرارداد است و تمامی نمادهای معاملاتی بایستی به تصویب هیئت پذیرش رسیده باشند . به عنوان مثال نماد معاملاتی SAFME98 نشان دهنده قرارداد آتی زعفران نگین تحویل مهر 98 است. (SAF نماد زعفران، ME نمادی از اول ماه مهر، 98  هم معرف سال 98)

ویژگی های قراردادهای آتی

شاخص های بازار آتی بر مبنای هر قرارداد قانونی قراردادهای آتی نیز باید ویژگی‌های خاصی را رعایت کرده که در مفاد قرارداد به آن اشاره شده و به صورت کلی بندهای زیر را شامل می‌شود: 1. دارایی پایه: کالا یا ابزارهای مالی همچون سهام، دارایی پایه قراردادهای آتی هستند که در مفاد قرارداد به آن اشاره می‌شود. 2. اندازه قرارداد: اندازه قرارداد مشخص می‌کند حجم دارایی پایه‌ای که معامله می‌شود به چه اندازه است. اگر حجم یک قرارداد آتی زعفران 250 گرم ‌باشد و خریدار 4 قرارداد آتی زعفران را خریده باشد، در واقع 1،000 گرم زعفران خریده است. 3. وجه تضمین اولیه: وجهی که ضروری است هر دو طرف معامله به عنوان ضمانت اجرای قرارداد پرداخت کنند و به عنوان اهرمی به عنوان اجرایی شدن حتمی مفاد قرارداد، از سوی سازمان بورس دریافت می‌شود. 4. حداقل وجه تضمین: میزان پولی که سرمایه‌گذار به منظور تضمین انجام شدن معامله باید در حساب خود داشته باشد. 5. تاریخ سررسید: زمانی که برای معامله میان خریدار و فروشنده مشخص شده، و به صورت دقیق در همان تاریخ باید معامله صورت گیرد. 6. قیمت تسویه روزانه: قیمت پایانی بازار اوراق بهادار در آن روز را نشان داده و مبنای قیمتی برای معاملات روز بعد شناخته می‌شود. 7. حجم: تعداد قرارداد‌های معامله شده در یک نماد مشخص را نشان می‌دهد. 8. ارزش: ارزش معاملات از حاصل‌ضرب قیمت تسویه لحظه‌ای در حجم معاملات هر سهم به دست می‌آید. 9. حد نوسان قیمت روزانه: میزان نوسان مجاز قیمت در هر روز معاملاتی را نشان می‌دهد. 10. کارمزد: درصدی از ارزش قرارداد که دو طرف معامله به خاطر دریافت خدمات پرداخت می‌کنند. 11. جریمه: جریمه نکول قرارداد که از مشتری نکول‌کننده دریافت شده و به مشتری دیگر پرداخت می‌شود. در تصویر زیر نمونه‌های قراردادهای آتی و مشخصات قرارداد آتی در صندوق طلا به همراه مهم ترین بخش های آن را مشاهده می کنید:

تاریخچه قرارداد آتی در ایران

در ایران اولین معامله قرارداد آتی در سال 87 صورت گرفت و مختص به قرارداد آتی سکه بهار آزادی بود. هم اکنون نیز انجام معاملات آتی در بازار بورس ایران به صورت عادلانه برای همه متقاضیان فراهم است و آن دسته از سرمایه‌گذارانی که خواهان فعالیت در این بازار هستند، می‌توانند از طریق کارگزاری‌ها سفارش خود را در سامانه معاملاتی قراردادهای آتی ثبت کنند.

سوالات متداول

وجه تضمین اولیه و حداقل وجه تضمین در معاملات آتی چیست؟

وجه تضمین اولیه و حداقل وجه تضمین اصطلاحات رایج در قراردادهای آتی هستند. وجه تضمین اولیه وجهی ضروری است که دوطرف معامله به عنوان ضمانت اجرای قرار داد پرداخت کرده و وجه تضمین هم وجهی است که سرمایه گذار به عنوان تضمین انجام معامله در حساب خود باید داشته باشد. با توجه به تغییرات روزانه قیمت دارایی پایه قرارداد آتی، آیا وجه تضمین تغییری می‌کند؟

باتوجه به تغییرات و نوسانات قیمتی دارایی پایه وجه تضمین ممکن است تغییر کند.